İyiliğin Sessiz Gücü

Yozlaşmış toplumlarda iyi insanlar çoğu zaman küçümsenir.
Nahif olmak güçsüzlük ve zayıflık göstergesi olarak görülür.
Halbuki bir insanın sahip olabileceği en büyük güç "iyi" olmasıdır.
Çünkü insanın gerçek büyüklüğü, gücü yettiği halde kötülük yapmamasında saklıdır.

İyilik zayıflık değil, tam tersine iradenin en keskin halidir.
Gücünü kullanmamayı seçmek, gücünü kaybetmek değil, gücünü yönetmektir.
Hile yapanlar, kötülük edenler bir dönem parlar.
Ama tarih iyi insanları asla unutmaz, insanlar her zaman iyileri hatırlar.

İyiler başka insanlara bağırabilme gücü olduğu halde susmayı seçer.
Her istediğini zorla alabileceği halde gönül koymadan severek paylaşmayı tercih ederler.
Her zaman daha fazlasını elde edebilmeye de güçleri vardır ama ihtiyacı olan başkalarını düşünürler.
En güçlü insanlar, bilinçli bir iyiliğin yönettiği işte bu iyilerdir.

İyilik bulaşıcıdır.
Bir toplulukta iyilik yapmak diğerlerini de hemen harekete geçirir.
Koca bir ormanda tek bir kuşun ötüşü bile sessizliği bozar.

İyilik iz bırakır.
Yıllar geçse bile birileri hala güzel hatırlar, hayırla yad eder.
İyilik yapan çoktan unutmuştur ama o iyilik bir başkasının karanlığına ışık olmuştur bile.

İyilik özgürleştirir.
Kötülük yapan aslında kendi öfkesinin esiridir.
İyilik yapan ise özgürlüğüyle bu zincirleri kırar.

İyilik karşılıksızdır.
Çoğu zaman teşekkür eden bile olmaz ama işte tam da bu yüzden değerlidir.
Çünkü değeri sadece kalp ile verilebilir.

İyilik cesarettir.
Görünürde kötüler kazanıyor gibiyken iyiliği seçmek zordur.
Ama bir iyilik yüz kötülüğü gölgede bırakır, ışık bir kez yandı mı karanlık artık eskisi gibi olamaz.

Evet, iyi insan olunca bazı şeyleri kaybederiz.
Ama kazandıklarımız, kaybettiklerimizden daha değerli değil midir?

İyi olmak belki dünyalık kayıplar getirir.
Ama bir gün geriye dönüp baktığınızda, kaybettiklerinizin sadece fazlalık, kazandıklarınızın ise gerçek olduğunu görürsünüz.
Çıkarlar geçer gider ama izler kalır.
Bu yüzden iyilik yapan insan çıkarlarını değil izlerini düşünür.

Hayatımızı iyi olmaktan, iyi yaşamaktan ve iyilikten daha fazla güzelleştirebilecek hiçbir şey yoktur.
İyilik, insan kimliğinin en yalın halidir.
İnsanın gerçek gücü ise iyilik yapabilme yeteneğidir.

Dünyayı değiştirmek isteyen çok insan var ama şunu da aklımızdan çıkarmamalıyız:
Sadece bir insanı değiştirmek, aslında dünyayı değiştirmek demektir.

Hibrit Zeka Çağı

Bugün ilkokul 1. sınıfa başlayacak bir çocuk 15 yıl sonra çalışmaya hazır olduğunda bambaşka bir iş dünyası onu bekliyor olacak.
Şu an var olmayan meslekler doğacak ve popüler olan bazı meslekler ise tarih olacak.
Günümüz anne babaları yine aşure yapar gibi çocuklarına ne kadar eğitim varsa aldırmaya ve ne kadar beceri varsa kazandırmaya çalışıyor.
Çocuklarımızın hangi işlerde çalışacaklarını net bir şekilde göremiyorken bu konuya odaklanmak bilinçsiz bir davranış.
Oysa asıl düşünmemiz ve üzerinde durmamız gereken konu nasıl bir zekaya sahip olmalılar ve bunun için küçük beyinlerini nasıl geliştireceğiz?

Geleceğin meslekleri ve çalışma hayatı üzerine kafa yoran ve araştırma yapan tüm uzmanların anlaştıkları bir konu var.
Gelecekte hiçbir meslek sadece insanın ya da sadece makinenin işi olmayacak, ortak akıl gerektirecek.
Yapay zeka verileri işliyor, hesaplıyor ve işleri hızlandırıyor.
İnsan zekası ise sonuçları yorumluyor, değer katıyor, anlam ve yön veriyor.
Bu yüzden geleceğin işlerinde ihtiyaç duyacakları şey hibrit zeka, yani insan zekası ile yapay zekanın birlikte çalışması ve birbirini tamamlaması olacak.

2040 yılına geldiğimizde meslekler belki değişmeyecek ama işlerin doğası kesin bir şekilde tamamen farklılaşacak.
Her doktorun bir dijital asistanı olacak ve onunla çalışacak, teşhisi yapay zeka koyacak ama hastaya dokunan yine insan olacak.
Öğretmen bilgi aktarmak yerine kişiye özel yapay zeka destekli öğrenme planı ile çocuğun merakını canlı tutacak ve öğrenmeye heveslendirecek eğitim koçu olacak.
Avukat artık hukuk robotu rehberi gibi çalışacak, yapay zekanın saniyede taradığı yüzbinlerce sayfa dava kararlarını yorumlayıp insan onuruna dair savunma ve ikna kabiliyeti ile savunacak.
Tüm hesap kitap, defter beyan işleri yazılımlar tarafından yapılacak ama verileri yorumlayarak finansal strateji kuran, girişimcileri yönlendiren ve riskleri gören yine muhasebeciler olacak.
Yapay zeka testler uygulayacak ve raporlayacak, ama danışan ile göz teması kurup duygularını anlayan yine empati becerisi ile insan psikolog olacak.

Yani bugünün meslekleri kaybolmuyor ama mekanik taraflarını yapay zeka üstleniyor, zihinsel tarafı ise insana kalıyor.
Bu yüzden vakit kaybetmeden bugünden başlayıp çocuklarımızı hibrit zeka çağına hazırlamalıyız.
Kodlama bilmekten ziyade, teknolojiyi nasıl düşüneceğini anlayabilecekleri şekilde teknoloji okuryazarlığı kazandırmalıyız.
Hibrit zeka çağında soruların değeri cevaplardan daha büyük olacağı için soru sormaktan yorulmamaları için merak duygularını körüklemeliyiz.
Eleştirel düşünmeye alıştırarak makinenin verdiği cevabı körü körüne kabul etmemelerini ve her zaman sorgulamalarını sağlamalıyız
Hayal gücü yapay zekanın eksik olduğu en büyük alan olduğundan yaratıcı ve yenilikçi düşünmelerini desteklemeliyiz.
En ama en önemlisi ise, makinenin hiçbir zaman veremeyeceği insan sıcaklığı için empati becerilerini mutlaka geliştirmeliyiz.

Yapay zeka ile rekabet etmek yerine onu tamamlayan bir zihinsel ve duygusal ortaklık kurmak şu an için en mantıklı seçeneğimiz.
En büyük hatamız çocuğa sadece not ve sınav başarısı odaklı bakmak olur.
Duygu dünyalarını, özgüvenlerini ve hayal kurma cesaretlerini desteklemek onlar için en büyük yatırım olacak.

Hibrit zekaya uyum sağlayanlar, makineleri kullanarak daha üretken ve hızlı çalışacak.
Sadece ezber bilgiye dayalı işlerde ısrar edenler ise yapay zekanın gölgesinde kalacak.
Gelecek, makinenin kullandığı insanların değil, makineyi kullanan insanların olacak.
Geleceğin dünyasında yapacağımız işi, makinelerden en büyük farkımız olan insan olmanın getirdiği değerler belirleyecek.
Meslek seçerken çıkış noktamız ise bu soru olacak:
"Makine neyi yapamaz ve ben onu nasıl yapabilirim?”

Yaş Geçtikten Sonra Meslek Nasıl Edinilir?

İnsanların çoğu belli bir yaştan sonra meslek edinmenin ya da yeni bir alanda kariyer yapmanın çok zor olduğuna inanır.
Oysa günümüzdeki gelişmelerden dolayı artık bu durum hem kolaylaştı hem de artık bir mecburiyet haline geldi.
Ortalama yaşam süresi uzadı ve emeklilik yaşı ileriye gitti.
Eğitim kaynakları çeşitlendi ve erişim daha kolay, pratik ve ucuzlaştı.
Bu yüzden artık 30’lu, 40’lı hatta 50’li yaşlarda bile meslek edinmek mümkün.

Bazı insanlar gençliğinde çeşitli nedenlerden ertelediği hedeflerini ve hayallerini ilerleyen yaşlarda tekrar düşünmeye başlar.
Bazen maddi ihtiyaçlar artar, aile genişler, ekonomik şartlar değişir ve ek gelir ihtiyacı yeni bir meslek edinmeye zorlar.
Çoğu insan da mesleklerinde tatmin duygusu yaşayamadıkları veya zihinsel olarak daha canlı kalmak istedikleri için yeni arayışlara yönelir.

Tüm bu kişiler her yünden 30 yıl öncesine göre çok daha şanslılar.
Üniversitelerde açık öğretim programlarından, çevrimiçi sertifika programlarına kadar sadece internet aracılığı ile alınabilecek birçok eğitim imkanı mevcut.
İnternet, bazı teknik becerilere ve üretken yapay zeka kullanımına sahip olanlar için freelance ve uzaktan çalışma imkanları ve bunlara uygun iş ilanları ile dolu.
Deneyimin değerli olduğu eğitim ve danışmanlık gibi alanlar yine ileri yaşlardakiler için avantaj.

Çıraklık ve mesleki eğitim sisteminin güncellenmiş hali olan MESEM’lerin (Mesleki eğitim merkezi) sunduğu imkanları çoğu kişi bilmiyor veya farkında değil.
Bu merkezlerde gençlere olduğu kadar yetişkinlere de meslek edindirme fırsatları sunuluyor.
Elektrik, tesisat, mobilya, kuaförlük, gıda gibi onlarca alanda ustalık ve işyeri açma belgesi alınabiliyor.

El ve parmak kullanma becerisi olanlar için tamir, bakım ve onarım işleri tercih edilebilir.
Bu alanlarda hala büyük ihtiyaç var ve bu meslekler için eğitimler uygun ücretlerle belediye veya üniversite kurslarında da alınabiliyor.
Geleneksel el işleri, dikiş, örgü, nakış, ahşap oyma gibi hobileri ve yetenekleri olanlar e-ticaretle birleştirerek ciddi paralar kazanabiliyorlar.

Üniversitelerin sunduğu açık öğretim programları sayesinde yaş sınırı olmadan lisans veya ön lisans eğitimleri kolaylıkla alınabiliyor.
Yine üniversite sürekli eğitim merkezlerinin uzaktan sertifika programlarıyla kısa sürede farklı meslekler için temel yeterlilikler kazanılabiliyor.
Coursera, Udemy, Khan Academy gibi uluslararası sitelerden alınan eğitimler ve sertifikalar da iş kapılarını aralayabiliyor. 

Halk eğitim merkezlerinde hem hobi kursları hem de mesleğe dönüştürülebilecek eğitimler sunuluyor.
Belediyelerin açtığı meslek edindirme kurslarında (MEB onaylı sertifika verenler dahil) yine toplumun her yaş grubuna açık olan mesleki eğitimler veriliyor.
İŞKUR'un düzenlediği iş garantili meslek edindirme kursları yine şartları sağlayabilenler için önemli bir imkan.

E-ticaret, içerik üretimi, sosyal medya yönetimi gibi modern kariyer imkanı sunan meslekler gençlerin gözdeleri arasında.
Ancak dijital ve teknoloji tabanlı bu meslekleri öğrenmek için genç olmak gerekmiyor.
Bu meslekler yaptığı işlerden mutlu olmayan ya da kısa sürede meslek değiştirmek isteyenler için hem eğitim alma hem de iş bulma açısından gerçekten ideal.

Sağlık ve kişisel bakım alanlarında birçok meslekte kısa süreli sertifika programları ile eğitim alınabiliyor.
Bu sektörlerde artan, değişen ve yaşlanan nüfus nedeniyle sürekli ihtiyaç duyulacak çok fazla meslek mevcut.
Örneğin kısa süreli bir eğitimle yaşlı bakımı mesleğini tercih edecek birinin işsiz kalma ihtimali neredeyse yok.
Yine günümüzde anne ve babanın her ikisinin birden çalışması nedeniyle çocuk bakımı mesleği mantıklı bir tercih olarak duruyor.

İnsanlar olgunluk dönemlerinde daha cesur ve daha planlı girişimler yapabiliyorlar.
Küçük bir kafe açmak, organik tarıma yönelmek ya da yaşadığı evi pansiyon olarak işletmek için geç değil, belki de tam zamanı gelmiş olabilir.

Fotoğraf çekmeyi sevenler ya da kısa bir eğitimle öğrenenler düğün, doğum günü veya ürün fotoğrafçılığı yaparak fazladan gelir elde edebiliyor.
Aşçılık ve pastacılık kurslarında aldıkları eğitimlerle ev yemekleri hazırlayarak veya butik pastacılığa yönelerek yeni mesleklerine kavuşanlar da bir hayli fazla.

Düşündüğün Kadar Var Olacaksın!

"Düşünüyorum, öyleyse varım.”
                             Descartes

Günümüzde yapay zekâ, otomasyon, robotik ve biyoteknoloji dünyamızı hızla dönüştürmeye devam ediyor.
Rutin ve otomatikleştirilebilir işler makineler tarafından birer ikişer yapılabilir hale geliyor.
Birçok iş kolunda birçok mesleği de önümüzdeki yıllarda robot ve makinelere devredeceğimiz kesin.
Ama hala aramızda çok ama çok değerli bir fark var: Düşünebilme yeteneği.

Sadece bilgiye sahip olmak uzun zamandır zaten yeterli gelmiyordu.
Bilgiye erişebilmek yıldan yıla daha kolay ve ucuz hale geldi.
Bilgiye hangi yollardan ve nasıl ulaşabildiğimiz, nasıl yorumladığımız, hangi soruları sorduğumuz ve hangi anlamlar çıkardığımız asıl mesele oldu.
İşte tam da burada Descartes’ın sözü geleceğin mesleklerini tanıma adına hepimiz için bir pusula görevi görüyor.

Rene Descartes, 17. yüzyılda söylediği tek bir sözle hem felsefenin hem de insanlığın düşünce akışını değiştirdi.
Bu söz, o dönemde insanın varlığını sorgulayan bir başlangıç noktası gibiydi.
Ona göre insan varlığının en kesin kanıtı düşünebiliyor olmamızdı.
Oysa bugün bu cümlenin ağırlığı çok farklı bir şekilde karşımıza çıkıyor.

İnsan olmanın en belirgin özellikleri düşünebilen ve sorgulayabilen varlıklar olması.
Evet, makineler de düşünüyormuş gibi görünyor, yazıyor, çiziyor, sorulara cevap veriyor, analiz yapıyor.
Ama tüm bunlara rağmen hala daha varoluşunun anlamını sorgulayan bir robot göremedik.
İşte bu yüzden geleceğin meslekleri, insanın düşünme cesaretine bağlı olacak.

Geleceğin iş dünyasında sadece düşünmek bizi ayakta tutmayacak.
Gelecekte bilgiyle anlam üretenler değer kazanacak.
Gelecekte başkalarının düşünme biçimini bir şekilde değiştirebilenler fark yaratacak.
Gelecekte sadece verilen görevi yapanlar değil, neden yaptığını sorgulayarak gelişebilenler öne çıkacak.

Descartes'ın 400 yıl önce söylediği bu zamansız söz bugün de geçerli ve geleceğin mesleklerinin en güçlü anahtarı olarak önümüzde duruyor.
Var olmak demek sadece yemek, içmek, yaşamak değil; soru sormak, anlam aramak, üretmek ve faydalı olmak demektir.
Geleceğin dünyasında, yapay zekâ birçok şeyi yapacak ama bizi anlamayacak ve bizim yerimize düşünemeyecek.
İşte bu yüzden gelecekte kim olduğumuzu ve ne iş yapacağımızı nasıl düşündüğümüz belirleyecek.

Ödül ve Ceza Neye Çare?

Öğrencilik hayatımda çok çalışkan bir öğrenci olmasam da her zaman araştırmaya, kurcalamaya ve öğrenmeye yatkın oldum.
İnişli çıkışlı eğitim-öğretim hayatımda her zaman yüksek notlar almasam da girdiğim bütün sınavları kazanarak gerçek diplomalar hak ettim.
Küçükken, akranlarım ailelerine bol "pekiyi"li karnelerini götürdüklerinde güzel hediyeler ve ödüller alırdı.
Bense "Bu zaten senin görevin, yapman gerek." cevabını alırdım ve zamanla ödül beklentisine girmemeyi öğrendim.

Bu durumun bana o zaman için nasıl faydalarının olacağını asla bilemezdim.
Ama yıllar sonra Deci ve Ryan’ın araştırmalarıyla karşılaştığımda kendi hayatımın da aslında bilimsel bir karşılığı olduğunu gördüm.
Bugün geçmişe dönüp baktığımda aslında epistemik merakımı ve bitmek bilmeyen, bir türlü tatmin edemediğim öğrenme arzumu buna borçlu olduğumu anlayabiliyorum.

Edward Deci ve Richard Ryan tarafından geliştirilen "Öz Belirleme Kuramı" bu düşüncemin doğruluğunu kanıtlıyor.
Başarıya giden yolda bizi en çok motive eden şey notlar, ödüller ya da başkalarının övgüleri değil.
Asıl gücümüz, kendi merakımızdan, kendi seçimlerimizden ve kendi yeterliliğimizi hissetmemizden gelir.
Yani gerçekten sevdiğimiz, seçtiğimiz ve içinde gelişebildiğimiz şeylerde çok daha mutlu ve başarılı oluruz.

Kuramın isim babalarından Edward Deci 1970'lerde soma küpleri deneyi gerçekleştirdi.
Bu küpler çözmeleri için üniversite öğrencilerine verildi.
Bir gruba bulmaca çözdüklerinde ödül olarak para verilirken, diğer gruba herhangi bir ödül vadedilmedi.
Ödül verilen öğrenciler bulmacayı sadece ödül varken çözdüler ve ödül ortadan kalktıkça ilgileri de hızla azaldı.
Diğer yandan ödül verilmeyen grup ise kendi içsel meraklarıyla oyuna ve bulmacayı çözmeye devam etti.

Bu deney o dönem için oldukça sıradışı olarak “Ödüller motivasyonu öldürebilir.” düşüncesini ortaya koydu.
Bu sonuç, o zamana kadar yaygın olan ve kabul gören “davranışçılık” yaklaşımına tamamen tersti.
Çünkü davranışçılar ödülün motivasyonu her zaman artıracağını düşünüyordu.
Ama insanın içinde zaten var olan öğrenme ateşi, dışarıdan verilen bir ödül yüzünden sönüp gidebiliyordu.

Kuramın diğer destekçisi Richard Ryan’ın klinik ve eğitim çalışmaları da benzer sonuçlar sundu.
Öğrencilerin öğrenme süreçlerinde, hastaların tedavi süreçlerinde ve bireylerin iş hayatında not, para, ceza gibi baskılar ile merak, ilgi, anlam duygusu gibi iç motivasyonlar arasındaki farkları gözlemledi.
Dış baskı ve ödüller kısa vadede işe yarıyor gibi görünse de uzun vadede motivasyonu ve tatmini benzer şekilde düşürüyordu.

İnsanı yönlendirmenin en etkili yolunun “ödül ve ceza” olduğu düşüncesi bu çalışmalardan sonra büyük bir darbe aldı.
Deci ve Ryan'ın deneyleri bunun tam aksini gösterdi.
İnsan doğası gereği öğrenmek, keşfetmek ve üretmek istiyor ama dış baskılar bu doğal isteği köreltiyor.

İnsanların gerçek anlamda motive olabilmeleri için üç temel psikolojik ihtiyacın karşılanması gerekiyor.
Kendi kararlarını verebilme yani seçme hakkına sahip olma, bir şeyleri başarabildiğini veya geliştiğini hissetme ve bir yere ait olma ya da anlamlı ilişkiler kurma.
Bu üç ihtiyaç doyurulduğunda insanlar öğrenmeye, gelişmeye ve üretmeye doğal bir şekilde yöneliyor ve daha özgüvenli oluyorlar.
Bastırıldığında ise motivasyon kayboluyor ve sadece zorunluluktan yapılan işler ortaya çıkıyor.

Çocuklarımızın hayatlarında başarılı olabilmeleri için ödüller ve notlar belki önemli olabilir.
Ama etkileri geçici olacak ve en kalıcı motivasyon içlerinden gelecek.
Eğer bir mesleğe yönelmek istiyorlarsa sırf para, statü ya da başkalarının beklentisi için değil, kendi ilgi ve değerleri doğrultusunda seçmeliler.
Gerçek başarı ve tatmin sadece kendileri istediği için yaptıklarında gelecek.

Onlara sadece ödül ve ceza sistemiyle yaklaşmamalıyız.
Onlara seçim hakkı vermeli, kendi kararlarını almalarına fırsat tanımalı ve hata yapmanın gayet doğal olduğunu öğretmeliyiz.
Verebileceğimiz en büyük destek çocuklarımızın özerklik, yeterlik ve ilişki ihtiyaçlarını karşılamak adına olmalı.

Çocuklarımız kendi seçimlerini yapabilmeliler.
Bu onlara sınırsız özgürlük sunmak değil, kendi kararlarını alacak alan bırakmak demektir.
Kendi seçimlerinin sonuçlarını yaşadıkça hem sorumluluk duyguları hem de iç motivasyonları artacak.

Çocuk bir işi başarabildiğinde, öğrenmeye ve denemeye devam etme isteği de güçlenir.
Bu yüzden uygun zorlukta görevler vermeli ve küçük de olsa başarılarını ve gösterdikleri emeği fark edip takdir etmeliyiz.

Çocuklar kendini değerli, kabul görmüş ve sevilmiş hissettiklerinde hedefe daha iyi odaklanırlar.
Bunun için sadece başarılı olduklarında değil, başarısız olsalar da yanlarında olduğumuzu hissetmeliler.
Onları dinlemek, fikirlerini önemsemek, hatalarını öğrenme fırsatı olarak görmelerini sağlamak onlara sunacağımız en etkili rehberlik olacak.

Hayatta en büyük ödül, içimizdeki merakı kaybetmeden ilerleyebilmektir.
Notlar puanlar geçer gider, ödüller unutulur.
Ama bize bir ömür boyu yol gösterecek iç motivasyonumuz hep bizimle kalır.

Ne Sevdiğine Değil Ne Sevmediğine Bak

Gençlerimiz üniversite tercih döneminde yüzlerce meslek arasında seçim yapmak zorunda kalıyor.
Ellerindeki listelerinde mühendislik, tıp, psikoloji, hukuk, işletme alanlarından onlarca alternatifle geliyorlar.
Bazı meslekler üzerinde uzun uzun konuşabilirken bazılarını tek bir an bile düşünmeden eliyorlar.
İşte bu davranışları aslında sanıldığından çok daha önemli ipuçları veriyor.

Psikolog Leona E. Tyler, yıllar önce danışanlarının meslek seçimlerinde ilginç bir durum gözlemledi.
İnsanlar meslekleri değerlendirirken sevdiği seçenekleri uzun uzun tartışıyor, ama sevmediklerini çok hızlı ve net bir şekilde eliyordu.
Üstelik bu eleme kararları çoğu zaman seçimlerden daha güçlü gerekçelere dayanıyordu.

Bu durumu fark ettiğinde insanların hangi meslekleri kendilerine uygun gördüklerini ve hangilerinden kaçındıklarını analiz etmek amacıyla bir teknik geliştirdi.
"Seçim Deseni" (Choice Pattern) adını verdiği bu teknikle meslek seçimi sürecini kolaylaştırmayı hedefledi.
Danışanlarına üzerinde farklı meslek adları yazılı kartlar veriyor, bu kartları “seçilebilir” ve “seçilemez” diye ayırmalarını istiyordu.
Ardından her kararın nedenini soruyor ve anlamaya çalışıyordu.

Sonuçlar gerçekten çarpıcıydı.
Bir öğrenci “İnsanlara yardımcı olmayı severim” diye “doktor” kartını seçerken, “madenci” kartını “Ortam kirli ve tehlikeli, hiç bana göre değil.” diyerek kesin bir şekilde reddediyordu.
Bireylerin bazı mesleklerden kaçınma davranışları, onların mesleki yönelimlerini bir şekilde şekillendiriyordu.
Seçme gerekçeleri belirsizken, reddetme gerekçeleri keskin ve net oluyordu.

Tyler, bireylerin mesleki tercihleri oluştururken “sevdiklerini" yerine “sevmediklerini/kaçındıklarını” temel aldığını gözlemledi.
Bu yaklaşım, meslek tercihlerinde olumsuz motivasyonların ve sevmediğimiz şeylerin düşündüğümüzden daha etkili olabileceğini gösteriyor.
Çalışmanın sonuçlarına göre sevmediğimiz alanlar kişilik yapımız, değerlerimiz ve yaşam hedeflerimiz hakkında çok şey söylüyor.
Hem de bu olumsuz liste, olumlu listeden çok daha belirleyici olabiliyor.
Bu bakış açısıyla meslek seçerken “hangi işi yaparım?” sorusuyla beraber “hangi işi asla yapmam?” sorusuna da cevap aramalıyız.

Meslek seçerken karar verme sürecini anlamak, seçenekleri keşfetmek ve seçimlerinin arkasındaki farkları gerçekten anlamak bu yolculuktaki en önemli adımlardan biri.
Sadece popüler ya da iyi kazanan meslekleri değil, keşfedilmeyi bekleyen meslekleri de araştırmak ve tanımak gerekiyor.
Bir mesleği neden sevdiğimizi ya da neden sevmediğimizi net bir şekilde değerlendirebiliyor olmalıyız.
Seçme nedenlerimizin iç faktörlerden mi yoksa dışardan gelen dayatmalarla mı şekillendiğinin farkında olmalıyız.

Bu konuda ailelere de önemli görevler düşüyor.
Çocuklarımızın seçilebilecek olası meslekler listesini olabildiğince çeşitlendirmeli ve bunun için destekleyici olmalıyız.
Kaçındığı veya çekindiği meslekler üzerine konuşarak bunun sebeplerini anlayabilmek için çaba harcamalıyız.
Kendilerini doğru bir şekilde değerlendirebilmeleri için teşvik etmeli, onlara ön yargısız bir şekilde kulak vermeli ve seçimlerini tüm nedenleri ortaya koyarak yapmaları gerektiğinin önemini hissettirmeliyiz.

Hayatta seçenekler sonsuz gibi görünür.
Ama her seçim, diğer olasılıkları biz farkına bile varamadan kapatır.
İşte bu yüzden, meslek yolculuğunda atacağımız adımlar kadar, atmayacağımız adımlar da kim olduğumuzu belirler.
Bazen kapattığımız kapılar, açtıklarımızdan daha çok şey anlatır ve seçtiklerimizden daha çok seçmediklerimiz bizi tanımlar.

Şans Sadece Hazır Olanların Kapısını Çalar

"Kendine güvendiğin zaman nasıl yaşayacağını göreceksin."
                                                                            Goethe

İşyerinde yıllarca beraber çalıştığım mesai arkadaşım vardı.
Herkes kendine verilenle yetinirken, o sürekli kendini geliştirmek için durmadan çabalardı.
Yeni yollara açılacak yeni kapıları açılsa da açılmasa da çalmaya devam ederdi.
Vazgeçmeden, geri adım atmadan devam ettiği denemelerinin sonunda bir gün beklediği kapılardan biri açıldı.
Birçok kişi için şaşırtıcı oldu, birçok kişi de benzer tepkiler verdi.
"Ne şans ama, çok iyi yere gittin, yırttın valla!"

Ama aslında bunun adına şans denmiyor.
Çünkü o şanslı değildi, sadece hazırdı.

Şans, zannedildiği gibi dışardan gelen bir rastlantı değildir.
Fırsatlar ayağımıza sürekli gelir.
Eğer geldiği zaman onu tanıyıp değerlendirebilecek bilinciniz varsa kullanırsınız.
Bu bilinç yoksa da önümüzden sessizce geçip gider.
Çünkü hazır değilsek fırsatlar görünmezdir, göremez ve fark edemeyiz.

Bugün meslek seçimiyle boğuşan binlerce gencin ve ailenin unutmaması gereken önemli bir konu var.
“Şans” gibi görünen başarılar sadece görünmeyen hazırlıkların ürünüdür.
Kendini tanıyanlar, geliştirenler, yenilikleri takip edenler ve hayallerinin peşinden gidenler şans için hazır olurlar.
Zaten şans da hazır olanları seçer.

Gençler; başarıya veya arzu ettiklerinize kavuşmanız için sizden beklenen şey “şanslı olmak” değil, "hazır olmak".
Başarı bir sonuçtur, hazırlanmak ise o sonucu mümkün kılan tek yoldur.
Bu yüzden başarıya ulaşmak için değil, hazır olmak için çabalamalısınız.

Dünyada hiçbir başarı şans eseri tesadüfen kalıcı olmadı ve olmayacak da.
Sınavlar, puanlar, gittiğimiz okullar, tanıştığımız insanlar hepsi birer fırsat olabilir.
Ama bu fırsatları değerlendirme gücümüz zihinsel ve duygusal olarak hazır olmamıza bağlı.

Herkes ders çalışmak için sebep ararken, sizin çalışacak sebebiniz varsa farkınız olur.
Herkes lazım olursa bakarız derken, siz oturup bir program öğrenirseniz farkınız olur.
Okuduğunuz kitapların, öğrendiğiniz becerilerin, çözdüğünüz problemlerin hepsi, sizi şans geldiğinde onu tanıyacak ve değerlendirecek kişi haline getirir.

Hazır olmak sadece bilgi birikimi değil; merak, sabır, azim ve kararlılığın bütünüdür.
Karşınıza çıkan küçük bir detay bile eğer hazırsanız bambaşka kapılara götürebilir.
Çünkü şans, kapınızı çalmaz.
Siz ona hazır olduğunuzda zaten orada bekliyordur.

Anne-babalar olarak çocuklarımızın hayatında hiçbir zaman keşfedemeyeceğimiz kadar büyük ve sınırsız etkilerimiz oluyor.
Ama onlara yapacağımız en büyük iyiliklerden biri, onlara şanslı olmayı değil hazır olmayı öğretmek olacak.

Hazır bir zihin yetiştirmek için ezber bilgi yerine sorgulayarak öğrenmeyi edinmeliler.
Sadece başarı ya da sonuç odaklı olmak yerine deneme-öğrenme yolundan gitmeliler.
İç dünyalarında sahip oldukları benzersiz duyguları ve değerleri, dışardan elde edebilecekleri ya da onlara verilecek ödüllerden daha kıymetli ve önemli kalmalı.

Hazır olanlarımıza fırsatlar gelmeye devam edecek.
Hazır olanlar şanslı kalmayı sürdürecek.

En çok kazandıracak işler ya da geleceğin mesleklerini arayıp bulmakla zaman harcamak yerine bu meslekler için "hazır" olmak için gayret edilmeli.
Bugün hala adı konmamış meslekler keşfedilmemiş kariyer fırsatları var.
Bu meslekleri keşfedecek olanlar, şanslılar değil hazır olanlar olacak.

Bir Hayale İnanmak Neyi Değiştirir?

Sosyal medyada ekranımı aşağı doğru kaydırırken akıl almayacak derecede sınırları zorlayan başarı hikayeleri görüyorum.
Eğitim anlayışımıza göre başarısız kategorisinde değerlendireceğimiz bu profiller, düzeylerinin kat kat üzerinde başarılar elde edebiliyorlar.
Kurulan hayaller, hayallerin peşinden gitmeler, bu uğurda çekilen sıkıntılar, başarıda bunların tamamı şüphesiz çok önemli rol oynuyor.
Ama hedef ve başarı için bunların dışında bilimsel olarak da kanıtlanmış çok daha önemli bir anahtar rol hakkında yazmak istiyorum:
Başarıya ulaşacaklarına olan sarsılmaz inanç düzeyleri.

Bireylerin ilgi duydukları alanları, meslek hedeflerini ve kariyer kararlarını nasıl şekillendirdiklerini açıklamaya çalışan bir teori var.
Robert Lent ve ekibi tarafından 1990'lı yıllarda geliştirilen Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi.
Psikologlar lise ve üniversite öğrencileriyle yüzlerce görüşme gerçekleştirerek teorinin temelini attılar.
Araştırmalarının sonucunda öğrencilerin meslek ve kariyer seçimlerinde kendi potansiyellerine duydukları inancın belirleyici olduğunu keşfettiler.

Araştırma boyunca gözlemledikleri, eğer bir genç başarılı olabileceğine inanıyorsa kariyerini ona göre şekillendiriyordu.
Başarısız olacağına inananlar ise yetenekli oldukları alanlara bile yönelmiyorlardı.
Yine aile ve öğretmenlerin de onların sahip olduğu inancı beslemeleri ve desteklemeleri kritik bir öneme sahipti.

Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi potansiyelin tek başına yetmeyeceğini, ona inanmanın ve onu geliştireceğine güvenmenin zorunlu olduğunu anlatıyor.
Başkalarının beklentilerinden sıyrılıp kendi hedefini belirleme cesareti kazandırıyor.
Hedef belirlerken sadece ilgi ve yeteneklere göre değil, öz yeterlik ve beklentinin de dikkate alınması gerektiğini gösteriyor.

Teoriye göre meslek seçerken üç temel özelliğimizi hesaba katmalıyız.
Öz yeterlik inancı, yani bir beceriyi öğrenebileceğimiz ve bir işi yapabileceğimiz hakkında duyduğumuz öz güven.
Sonuç beklentisi, yani çabalarsak buna değeceğine ya da harcayacağımız emeklerin karşılığını alabileceğimize olan inancımız.
Ve son olarak hedeflerimize varmaya çalışırken yanımızda kimlerin olduğu, bizim için neleri feda edebilecekleri ve göze alabilecekleri.

Çocuklarımızın başarısı sadece zekalarına bağlı olmayacak.
Nelerin mümkün olduğunu anlamalarına neden olacak bakış açıları kazandırmak, onların hayal ve hedef oluşturma kapasitelerini genişletiyor.
Yani onlara inanan insanlar da başarıyı önemli ölçüde etkiliyor.

En başta kendi inancımızı canlı tutmalı, sonrasında çocuğumuzun başarılı olacağına dair inancını güçlendirmeliyiz.
Çabalarının sonuçlarını somut şekilde görmelerine imkan tanıyarak onlara model olmalıyız.
İnandıkları, çalıştıkları ve denedikleri zaman neleri değiştirebilecekleri görmelerini sağlamalıyız.

Çocuklarımız ilgi alanları keşfederken engellerini de farketmeliler.
Yetenekleri sadece doğuştan gelmiyor, yeteneği olabileceğine duydukları inançtan da geliyor.
Kendine olan inançları onları bir konuda yetenekli kılacak ve harekete geçirecek.
Bu yüzden başkalarının ne düşündüğünden çok kendi haklarında ne düşündükleri asıl belirleyici.

Hayattaki bazen en büyük sınavımız, başkalarını değil kendi zihnimizi ikna etmek.

Eğitimde Fırsat Eşitliği Çözüm mü?

1960'lı yılların Amerika'sı siyah-beyaz ayrımının zirve yaptığı zamanlardı.
Sanki iki farklı türlermiş gibi hayatın her alanında insanlık onurunu ayaklar altına alırcasına eşitsizlikler vardı.
Aynı tuvaleti bile kullanmaları yasak olan bu insanlar için ayrı okullarda ayrı eğitimler veriliyordu.
Dönemin ABD yöneticileri bu farklılığa rağmen eğitimde fırsat eşitliğini sağladıklarına inanıyorlardı.
Ama siyah ve beyaz öğrenciler arasında neden başarı farkı olduğunu bir türlü açıklayamıyorlardı.
Bunu anlayabilmek için de James Coleman ve ekibinden bir araştırma yapmaları istediler.

ABD eğitim tarihinin en kapsamlı ve önemli araştırması olan meşhur "Coleman Raporu" bu şekilde hazırlandı.
James Coleman sosyoloji alanında günümüzde bile sonuçları halen kullanılan çalışmalar gerçekleştirmiş bir akademisyen.
Çalışmasında 650 bin öğrenci ve 60 bin öğretmen ile anketler gerçekleştirdi ve çok büyük bir veri topladı.
Farklı bölgelerden, ırklardan ve sosyoekonomik sınıflardan gelen öğrencilerin eğitim performanslarını karşılaştırmak istiyordu.

Beklenti belliydi.
Öğrencilerin başarısını belirleyecek faktörler okulun fiziksel yapısı, kaynakları, öğretmen kalitesi olmalıydı.
Ancak Coleman Raporu çok çarpıcı bir gerçeği gözler önüne serdi.
Öğrencinin başarısını en çok etkileyen şeyler, ailesinin sosyoekonomik durumu, ev ortamı ve çevresiydi.
Yani çocuğun evinde kitap olup olmaması, anne-babanın eğitim düzeyi, çocuğun ailesi ile kurduğu iletişim ve akranlarının durumu başarıyı çok daha fazla etkiliyordu.
Öğrencinin sınıfındaki diğer öğrencilerin sosyoekonomik durumu önemli bir etkendi.
Çalışkan ve iyi durumda olan öğrencilerle birlikte olmak, diğer öğrencileri de yukarı çekebiliyordu.

Rapor ve sonuçları o dönem sadece eğitimcileri değil, tüm toplumu derinden sarstı.
Çünkü eğitimde eşitliği sağlamak için sadece okulları düzeltmek yeterli olmayacaktı.
Ailelerin ve sosyal çevrenin de iyileştirilmesi ve dönüşmesi gerekecekti.
Bu yüzden her öğrenciye aynı fırsatları sunsanız bile aynı başarı elde edilemiyordu.

Doğru meslek seçiminde de aynı eğitim başarısında olduğu gibi sadece bireysel ilgi ve yetenekler yeterli gelmiyor.
Aile yapısı, ekonomik imkanlar, çevresel koşullar ve sosyal etkileşimler de doğru karar vermede etkili oluyor.
Gençlerin içinde yaşadığı çevrenin sunduğu fırsatlara ve engellere de bakmaları ve ona göre bir karar vermeleri gerekiyor.

Çocuklarımız, potansiyellerini gerçekleştirecek yol ve modelleri çevresinde hiç görmemiş, daha önce denk gelmemiş olabilirler.
Hayatlarını değiştirecek rol modellerden yoksun büyümüş, bazı hayallerin mümkün olabileceğini hiç duymamış veya düşünememiş olabilirler.
İlgi duyabilecekleri ya da başarılı olabilecekleri alanlarla hiç tanışmamış da olabilir.
Doğal olarak da, kendi içlerindeki potansiyelin hangi yöne evrilebileceğini hiçbir zaman bilemeyecek ve görmedikleri hayalleri kuramayacaklar.

Bu yüzden bilinçli bir rehberlik ile sosyoekonomik sınırların ötesini de düşünmelerini sağlamalıyız.
Öğrencinin hayallerini, sadece içinde büyüdüğü evin duvarlarıyla ve bulunduğu çevreyle sınırlamamalıyız.
Onlara daha fazlasını hayal edebilecekleri pencereler açmalıyız.

Bugün meslek seçiminde olan gençlere ve ailelerine düşen görev, yalnızca iyi okullara girmek ya da popüler meslekleri seçmek olmamalı.
Bir çocuğun geleceği, sadece içindeki potansiyele değil, çevresindeki insanların o potansiyele ne kadar inandığına da bağlı.
Kendi gerçekliğini aşabilecek gücü fark edemeyen gençlerin geleceği sağlıklı şekillenemiyor.
Bunu yapabileceğine inanmayan çocuklarımız başkalarının çizdiği sınırlar içinde yaşamaya mecbur kalıyor.

Erdemli Meslek Seçimi

Kariyer danışmanlığı görüşmelerimizde haklarında uzun uzun yazılar yazılacak gençlerle karşılaşıyoruz.
Kimi yapay zeka alanında kariyer yapabilecekken sağlık alanında çözümler üretebilmek veya engellilerin hayatlarını kolaylaştırabilmek için bu yönde ilerlemek istiyor.
Kimi hakim veya savcı gibi saygın ve güvenceli meslekler dururken, haksızlığa uğrayan çocukları savunabilmek ve koruyabilmek için bu alana yöneliyor.
Bazı mühendislik mezunlarının yüksek maaşlı ama çevreye zarar verecek işler yerine doğaya duyarlı sürdürülebilir projelerde ilerlemeye çalıştığına denk geldim.
Yine yakın çevremde son derece başarılı tıp kariyeri olduğu ve özel hastanelerden cezbedici teklifler aldığı halde sağlık hizmetlerine erişimi kısıtlı olan yerlerde çalışmayı isteyerek ve severek tercih edenleri görüyorum.

Etrafımızda bunlar gibi insanların varlığına sizler de her zaman her yerde şahit olabilirsiniz.
Bu kişiler daha az kazanmalarına rağmen vicdanlarının sesini dinliyor, ihtiyacı olan insanlara gerçek anlamda fayda sağlıyor ve toplumda farkındalık ya da dönüşüm gerçekleştirmeye çalışıyorlar.
Kendi iç sesleriyle yüzleştikten sonra hem bireysel hem de toplumsal olarak doğru olduğuna inandıklarını seçme cesaretini gösteriyorlar.

Gençler mesleklerini seçiyor.
İyi para kazanmak için, saygınlık ve itibar elde etmek için, önemli biri olmak için veya ailesinin beklentilerini karşılamak için tercihler yapıyorlar.
Ama çok azı “daha iyi bir insan olmak için” meslek seçiyor.

Meslek sadece çalışacağımız ve para kazanacağımız bir iş ya da geçim aracı değil, olmamalı.
Nasıl yaşamak istediğimizin, kim olmak istediğimizin ve bu dünyaya nasıl bir iz bırakmak istediğimizin cevabı olmalı.
Karakterimizin yansıması, vicdanımızın sesi de dahil olmalı bu sürece.

Meslek seçiminde yaptığımız belki de en büyük hatalardan biri, erdemli olmaya değer vermememiz ve bunu ihmal etmemiz.
Meslek seçimini sadece bireysel başarı ve çıkar üzerinden değerlendirmek zamanla toplumda büyük yaralar açıyor.
İnsani, ahlaki ve etik değerleri es geçiyor ya da umursamıyoruz.

Erdemli insanların mesleklerini erdemli şekilde yaptığı toplumlar sadece kalkınmakla kalmıyor, aynı zamanda daha yaşanabilir, adil ve huzurlu hale de geliyor.
İsveç, Norveç, Finlandiya gibi İskandinav ülkeleri bunun güzel örnekleri.
Bu ülkelerde bir iş değil de bir sorumluluk olarak görülen öğretmenlik gibi meslekler en büyük saygıyı görür.
Çünkü eğitim toplumun vicdanı olarak kabul edilir.

Japonya’da bir çöp toplayıcının işi, toplum hizmetleri için büyük önem taşır.
Çünkü orada temizlik, sadece estetik değil, ahlaki bir değerdir.
İşini iyi yapan herkes büyük saygı görür.
Erdemli meslek anlayışı bizdeki gibi sadece üst düzey mesleklerde değil, hayatın her alanına kendini gösterir.

Almanya gibi sanayi ve üretim odaklı ülkelerde ise ustalık ve mesleki etik kutsal kabul edilir.
Ustalar sadece teknik bilgiye değil, disipline, dürüstlüğe ve işine sadakate de sahip olmalıdır.
Ahlaki değerlere bağlı bu zihniyet sayesinde üretim sorunsuz olur, ürünlerine güvenilir damgası vurulur.

Biz peki onlara göre çok mu gerideyiz?
Çoğu zaman görünmez olsa da ülkemizde de mesleğini erdemle yapan insanlar da var.
Çocuklarımıza insanlık aşılayarak geleceğe hazırlayan sessiz sedasız çalışan öğretmenler, ellerindeki kısıtlı imkanlarla mucizeler yapan vicdanlı sağlık çalışanları, haksızlığa yanlışa hiç gelemeyen adalet temsilcileri, rüşvet reddeden kamu çalışanları gibi binlercesi...
Toplumumuz hala bu erdemli insanların omuzlarında yükseliyor.
Ahmet Şerif Hoca bir konuşmasında bahsetmişti.
Türkiye'de suçlar, haksızlıklar ve adaletsizlikler sadece nüfusun %10'una ait, büyük çoğunluk temiz ve düzgün yaşamaya çalışıyor.

Başarıyı para, şöhret ve makam mevki üzerinden tanımladıkça yanlış yapmaya devam edeceğiz.
Bir toplumda insanlar sadece kazancı için meslek seçerse, adaletsizlik, yozlaşma ve çıkarcılık sıradanlaşır.
İnsanlar erdemli olmayı kazancın önüne koyup meslek seçerse, güven, saygı, ahenk ve huzur kalıcı olur.
Erdemli meslek seçimi, insanın kendi vicdanıyla başkalarının iyiliği arasında kurduğu bağdır.
Bu bağ ne kadar güçlü olursa, toplum da o kadar güçlü olur.

Mutluluk Meslekte mi, Yoksa Meslek Mutlulukta mı?

Bir gün meslek danışmanlığı için beraberinde annesi ile bir genç geldi.
Ailesi gencin ön lisans Elektronik bölümüne gitmesini istiyordu.
Bunun için her türlü maddi desteği sunacaklar ve özel üniversiteye göndereceklerdi.
Bu seçim, diğerlerine göre daha kolay iş bulabileceği ve iyi paralar kazanabileceği bir bölüm olduğundan çok mantıklıydı.
Ancak genç ile birebir görüştüğümde aradığı ve istediği geleceğin çok farklı olduğunu gördüm.
Drama yazarlığı veya tiyatro merkezli bir meslekte çalışmak ve ilerlemek istediğine beni ikna etmişti.

Peki bu çatışmadan kimin galip çıkması gerekiyor?
Ailenin, aklın ve mantığın mı, yoksa gencin arayış ve hayallerinin mi?

Psikolojide yaptığımız işi duygularla, anlam hissiyle, iyi olma hali ile ve en güçlü yönlerimizi kullanarak yapmamız gerektiği ile ilgili bir yaklaşım var.
Martin Seligman’ın "Pozitif Psikoloji" yaklaşımı, meslek seçimi ve mesleki tatmin açısından güçlü temeller sunuyor.
Kendisi, hemen hemen çoğu kişinin kulak aşinası olduğu, literatürde "öğrenilmiş çaresizlik" olarak geçen kavramın mucidi.
ABD Üniversitelerinde uzun yıllar öğretim üyeliği yapmış ve psikoloji alanında çok sayıda ödül kazanmış bir isim.

Seligman, kariyerinin erken dönemlerinde depresyonun ve mutsuzluğun nedenlerini anlamaya çalışmak üzerine yoğunlaştı.
Köpekler üzerinde yaptığı meşhur deneylerle öğrenilmiş çaresizlik üzerine çalışmalar gerçekleştirdi.
Bir kişinin defalarca başarısızlığa ya da olumsuzluğa maruz kaldığında, başarabileceği durumlarda bile çaba göstermemeye başladığını gördü.
Çünkü artık “başarısızlık kaçınılmaz” diye düşünen bireyler tekrar denemekle ve harekete geçmekle uğraşmıyordu.

Geleneksel psikoloji yıllar boyunca kaygı, depresyon ve başarısızlık gibi insanların negatif duyguları üzerine odaklandı.
Psikologlar o güne kadar insanların neyi yanlış yaptıklarıyla ilgileniyordu.
Ancak 1990 lardan itibaren Seligman bu bakışı tersine çevirmek istedi.
Bu yüzden insanların ne zaman iyi hissettikleri, ne zaman geliştikleri ve daha iyi oldukları üzerinde durdu.

Bundan sonraki aşamada pozitif psikoloji yaklaşımını geliştirmeye devam etti.
İnsanların zayıflıklarıyla değil, güçlü yönleriyle kendilerini nasıl geliştirebileceklerini bilmeleri gerekiyordu.
Sadece sorunları tedavi etmek çoğu zaman yetersiz kalıyordu.
İnsanlara iyi olma, anlamlı yaşama ve potansiyellerini ortaya koyma becerileri kazandırılması daha etkili oluyordu.

Dünyanın her tarafından binlerce insan üzerinde çalışarak araştırmalarını genişletti.
Sonunda bulduğu sonuç ise hepimizin aradığı şeydi:
İnsan, güçlü yönlerini kullanabildiği bir meslek seçtiğinde hem başarılı hem de mutlu olma olasılığı artıyor.
Seligman'a göre gerçek başarı, güçlü yönleri kullanmakla, anlam üretmekle ve hayata katkı sunmakla mümkün oluyor.

Meslek seçerken ilgi ve beceriden daha çok, duygusal tatmin ve anlam arama üzerine yoğunlaşmamız gerekiyor.
Yani neye yeteneğim var değil de, hangi özeliklerimi kullanmak beni güçlü hissettiriyor, bunu keşfetmek önemli.
Bir mesleği kolay iş bulmak ya da iyi paralar kazanmak için değil, bu meslek benim için neden önemli diye düşünmeliyiz.
Amacımız sadece normal olmak ve normal kalmak değil, kendimizi geliştirmek de olmalı.

Her insanın doğuştan gelen ya da zamanla geliştirdiği karakter güçleri var.
Kimi mizahıyla, kimi yardımseverliğiyle, kimi de analitik düşünme becerisiyle öne çıkar.
Mesela merhametli birisi sağlık alanında bir meslekte daha tatmin olur ve kendini mutlu hisseder.
Analitik zekası yüksek biri, araştırma yapabileceği mesleklerde daha verimli çalışabilir.
Yine yaratıcı becerisi olan biri ise sanatla ilgili mesleklerde gelişebilir ve doyuma ulaşabilir.

Doğru meslek, kişinin bu güçlü yönlerini kullanabileceği bir ortam olmalı.
Güçlü yönlerini kullanamayacakları işlerde çalıştıklarında zamanla tükenmişlik yaşayacak ve mutsuz olacaklar.

Mesleği Değil, Kendimizi Seçmek

Hayat yolculuğumda 40. yılımı tamamlamak üzereyim.
10 yaşında küçük bir çocukken hep doktor olmak isterdim.
20 ye geldiğimde iyi bir mühendis olmak için çabalıyordum.
30 uma geldiğimde "keşke Hukuk tercih etseydim" diye az düşünmedim.
Şu an ise, her ne kadar yaptığım işten keyif alsam da 50 yaşımda başka bir yerde olmak istediğime eminim.

Yalnız olmadığımı çok iyi bildiğim bu konu hakkında önemli ve meşhur bir bilimsel çalışma mevcut.
Meslek ve kariyer danışmanlığının temel taşlarından biri olan Donald Super’in Kariyer Gelişim Teorisi.

20. yüzyılın en etkili kariyer psikologlarından biri olan Super, 1940 lı yıllardan itibaren farklı yaş gruplarından bireylerle çalışmalar yaptı.
Bireylerin kariyer gelişimi ve meslek seçimi üzerine araştırmalarla veriler toplayarak analizler gerçekleştirdi.
Yıllarca süren araştırmalarında insanların meslek seçimlerini, iş doyumlarını, sahip oldukları değerlerini, ilgi alanlarını, rolleri ve kimliklerini değerlendirdi.
Görüştüğü kişilere “Sen kimsin?”, “Hayattaki amacın nedir?”, “Nasıl biri olmak istiyorsun?” gibi sorular sordu.
Sonunda aldığı cevapların insanların mesleki tercihleri ile bağlantılı olduğunu gördü.
Yani herkes kendini nasıl görüyor ve tanımlıyorsa meslek seçimini de ona göre yapıyordu.

Super, meslek seçiminin bir defalık bir olay olmadığını ve hayat boyu yenilenen bir süreç olduğunu yıllarca süren çalışmalarından sonra ortaya koydu.
1957'de “The Psychology of Careers” adlı kitabıyla Kariyer Gelişim Teorisini dünyaya duyurarak önemli bir misyonu da yerine getirmiş oldu.

İnsanlar tek bir meslekle değil, hayatın farklı dönemlerinde farklı mesleki rollerle tanımlanıyor.
Kariyer kararları da genellikle yaşam evresine ve toplumsal rollere bağlı olarak değişiyor.
Bir meslek seçimi ne kadar benlik ile örtüşüyorsa, kişi de mesleğinde ve yaptığı işte o kadar doyum ve başarı hissediyor.
İlgi alanları da zamanla değişebiliyor ve bu şekilde kariyer yolları yeniden çiziliyor.

Çoğu anne babaya göre meslek seçimi, bir defa verilecek büyük bir kararmış gibi görülüyor.
Gerçekte ise hayat devam ettikçe şekillenecek ve farklı yönlere evrilecek uzun bir yolculuk.
Kariyerlerimiz de aynı hayatlarımız gibi düz bir çizgiden ibaret değil.
Yaş aldıkça değişiyoruz, ilgi alanlarımız farklılaşıyor, değerlerimiz netleşiyor ve önceliklerimiz zamanla dönüşüyor.
Bu değişimler de doğal olarak hepimizin meslek ve kariyer tercihlerine yansıyor.

Super’in teorisinin en önemli katkılarından biri de kariyerimizin gelişimimizle iç içe olması.
Seçtiğimiz mesleklerle ve yaptığımız işlerle sadece para kazanmıyoruz.
Aynı zamanda kendimizi de tanıyor, geliştiriyor ve yeniden şekillendiriyoruz.
Sadece bir işte çalışmıyor, belirli bir yaşam tarzını ve bir kimliği de benimsemiş oluyoruz.

Hayat yolculuğumuzda her dönem farklı roller üstlenmeye devam edeceğiz.
Bir gün öğrenci, bir gün çalışan, bir gün anne baba ve sonra başka bir gün tekrar bir öğrenci olacağız.
Sahip olacağımız her kimlikle beraber farklı bir yönümüzü daha tanıyacağız.
Kendimizi tanıdıkça da yaptığımız işleri yeniden düşünmeye ve şekillendirmeye başlayacağız.

Bir mesleği sadece iyi kazandırıyor diye seçmek, uzun vadede tatmin getirmez.
İnsan, yaptığı iş için “Bu iş tam bana göre!" diyemiyor ve bunu hissedemiyorsa o işte tutunamaz.
Bu yüzden meslek seçiminde sadece yetenek testi yapmak karar vermede yetersiz kalıyor.
Kişinin kendini tanımasına yönelik yoğun bir çalışma ve iletişim de gerekiyor.

Çocuklarımızı meslek seçiminde “bir kerede ve tek karar ver” baskısı altına sokmamalıyız.
Hayatın uzun bir yolculuk olduğunu ve her durakta yeniden kendilerini keşfetme imkanları olacağını hatırlatmalıyız.
Sadece bugüne göre değil, gelecekte kim olmak istediklerini de düşünmelerine ve buna göre karar vermelerine yardımcı olmalıyız.
Hangi alanda ilgili ve yetenekli olduklarındansa, neyi yaparken kendilerini anlamlı hissettiklerini keşfetmeliler.

Hayat Denemeye Değer mi?

"Başarı; başkalarından daha iyi olmakla değil, kendi başınıza en iyi olmakla ilgilidir." C. Dweck


Meslek danışmanlığı görüşmelerinde bazen çok parlak öğrencilerle karşılaşıyoruz.
Konuşmaları, üslupları, hal ve hareketleri açık açık "Benden çok iyi olacak!" diye bağırıyor.
Ancak bazı alanlara yönlendirme yapmaya çalıştığımızda "O iş olmaz, yapamam." diyerek kapıyı kapatıyorlar.

Bazen de tam tersi durumdaki öğrenciler çıkıyor karşımıza.
Sıradan olan veya akademik olarak fazla önde olmadığı halde anlamlı bir özgüvene sahip olan kişiler görüyoruz.
Hiç duymadığı, bilmediği veya güçlü olmadığı bir alan hakkında "Neden olmasın? Yapabilirim, denemek istiyorum." diyebiliyorlar.

Birbirine zıt bu iki yaklaşım aslında nereden kaynaklanıyor?
Doğuştan mı böyleyiz, yoksa zamanla yeteneklerimiz ve becerilerimiz gelişebilir mi?
İşte bu sorulara cevapların olduğu ve bu yargıların dayandığı bilimsel bir kuram var: Zihniyet Teorisi.

Stanford Üniversitesinde Psikoloji Profesörü olarak görev yapan Carol Dweck, öğrenme psikolojisi alanında ün yapmış bir isim.
Harvard, Yale ve Columbia gibi prestijli üniversitelerde de görev aldı ve çalışmalar yaptı.
İsmini dünyaya duyuran araştırması ise literatüre kazandırdığı kavram olan "Zihniyet Teorisi" oldu.

Dweck, kariyerinin başında çocukların başarıya verdikleri tepkileri ve başarısızlıkla başa çıkma yöntemlerini gözlemledi.
En önemli deneylerinden birinde bir grup öğrenciye çözmeleri için çok zor Matematik problemi verildi.
Problemi çözebilen öğrencilerden bir kısmı "Çok zekisin aferin." diyerek, diğer kısmı ise "Çok emek harcadın aferin." diyerek tebrik edildi.
Çocuklara daha sonrasında tekrar tekrar zor problemler soruldu.
Ancak bu defa zekisin denilen öğrencilerin zor problemlerden kaçındığı, çabaladın denilen öğrencilerin ise zorlandıkça daha çok çabaladıkları görüldü.
Övgü şekli bile çocukların zihniyetlerini şekillendirebiliyordu.

Dweck yaptığı yüzlerce deneyin sonunda düşünce yapılarını 2 temel zihniyet altında sınıflandırdı:
Sabit zihniyet ve gelişim zihniyeti.

Sabit zihniyete sahip olan insanlar zekanın, yetenek ve becerilerin doğuştan geldiğine ve değişmeyeceğine inanıyor.
Böyle düşünen insanlar için başarısızlık yetersizlik anlamına geliyor.
Bu kişiler denemiyor ve denemekten kaçınıyorlar.
Çünkü yapamayacaklarına inandıkları için denemeye değeceğini düşünmüyorlar.

Gelişim zihniyetine sahip insanlar ise farklı olarak zekanın ve yeteneklerin çabalama ile geliştirilebileceğine inanıyor.
Bu insanlara göre başarısızlık yeni şeyler denemeyi düşünmeye teşvik ediyor ve bunu da bir öğrenme fırsatı olarak değerlendiriyorlar.
Problem çözerken zorlanıyorlar ama zorlandıkça daha fazla çabalıyorlar.
Çünkü denedikçe gelişebileceklerini ve üstesinden gelebileceklerini düşünüyorlar.

Zihniyet teorisini sadece bir psikolojik kavram olarak görmek haksızlık olur.
Mesleki yönelim, meslekte devamlılık ve meslekte başarı-tatmin açısından da ele alınması ve önem verilmesi gerekiyor.
Çünkü meslek seçiminde sadece "neyi iyi yaptığımız"ı değil, "neyi öğrenmeye istekli olduğumuz"u da sorgularız.
Bu yüzden yönlendirme yaparken en çok "Neyin peşinden sıkılmadan vazgeçmeden koşabilirsin?" sorusunun cevabına dikkat ediyoruz.
Meslek danışmanlığındaki en önemli misyonumuz gencin sadece ilgi ve yeteneğini keşfetmesi değil, potansiyeline ve yapabileceğine olan inancını da geliştirmesi.

Sabit zihniyete sahip öğrenciler belirli alanlarda yeteneği olsa bile bunu kullanamıyorlar.
Denedikleri birçok alanda kendilerini yetersiz hissettikleri için sınırlandırıyorlar.
En ufak bir zorda hemen vazgeçiyor ve devam etmek istemiyorlar.

Diğer yandan gelişmiş zihniyete sahip öğrenciler yeniliğe ve gelişime sonuna kadar açık oluyorlar.
Zorlandığı alanlarda kendilerini zorlamaya ve denemeye devam ediyorlar.
Yeni becerileri öğrenebileceklerine inançları olduğundan daha geniş bir yelpazeden seçebiliyorlar.
Hata yaptıklarında bunun üzerinde daha fazla düşünme eğilimi ile hatayı düzeltebiliyor ya da tekrar etmiyorlar.

Çocuklarımızı hiçbir zaman sadece sonuç üzerinden değerlendirmemeliyiz.
Takdir ve ödüllendirmelerimizi deneme, sabır ve kararlılıkları üzerinden devam ettirmeliyiz.
"Benim çocuğu zeki ama tembel." sözüne defalarca şahit olduk ve duymaya da devam edeceğiz.
Çünkü gelişime, yeniliğe ve farklılığa açık olmanın zekadan çok daha önemli ve değerli olduğunu bir türlü anlayamıyoruz.

Zihniyet teorisine göre çocuklarımızı doğru yaklaşımlarla yetiştirdiğimizde hayata 1-0 önde başlayabilirler.
Potansiyellerinin ve yeteneklerinin daha uzun vadede çaba gösterme ile ortaya çıkabileceğine ikna edebiliriz.
Başarısızlıkla başa çıkmayı, hata yapmanın sorun olmayacağını, hata yapa yapa kendilerini geliştirebileceklerini öğretmeliyiz.
Bu sayede daha bilinçli meslek tercihleri yapabilmelerini ve mesleklerinde başarılı olabilmelerini sağlayabiliriz.

"Keşke"siz Bir Hayat Mümkün mü?

Geçtiğimiz günlerde okuduğum bir haber beni çok derinden etkiledi.
Ölümün döşeğindeki hastaların son sözleri, son itirafları hakkındaydı.
Haberi sadece kişisel olarak değil, mesleki olarak da ele almak ve zihnimde kurcalamak istedim.
Çünkü hayatlarının sonuna yaklaşan insanların söyledikleri, hayatta kalmaya çalışan bizler için çok güçlü mesajlar içeriyor.

"Keşke daha cesur olsaydım..."
"Keşke sevdiğim işi yapsaydım..."
“Keşke sadece mutlu olmak için yaşasaydım...”
"Keşke kendim olsaydım..."

Bu itiraflar bende olduğu gibi size de tanıdık geliyorsa, sizler de yalnız değilsiniz demek.
Çünkü çok fazla insan, yaşamının sonunda aslında başkaları için yaşadığını, kendi değerlerini ve hayallerini geri plana ittiğini fark ederek bu cümleleri söylüyor.

Ölümün eşiğindeki hastalardan gelen itiraflar ve dile getirdikleri pişmanlıklar birbirine çok benziyor.
Yaşamak isteyip de yaşayamadıkları hayatı çok net bir şekilde ifade ediyorlar.
Bu pişmanlıkların çoğu ise seçtikleri ya da onlara dayatılan mesleklerle ve kariyerleriyle doğrudan ilgili.
Çünkü tercih ettikleri yollar, meslekler ve yaptıkları işler hayatlarının en önemli anlarını kaplıyor.


Gençlerimiz meslek seçerken “Ne iş bulabilirim?” ya da "Ne kadar kazanabilirim?" sorularına cevap arıyor.
Ama aslında asıl sormaları ve cevap aramaları gereken sorular başka:
“Ben kimim? Bana ne iyi gelecek? Nasıl bir hayatı yaşamak istiyorum?”

Günümüzün en çarpıcı yanlışlarından biri, çoğumuzun hayatlarını mahvetmeye devam ediyor.
Çocukluktan itibaren bize ne olmamız ve nasıl davranmamız gerektiği ve neyin doğru neyin yanlış olduğu dayatılıyor.
Toplum içinde başarılı ve saygın insan tanımlamaları yapılıyor ve kalıplar oluşturuluyor.
Bu kalıplar yüzünden kendi doğrularımızı bulmakta zorlanıyoruz.
Ne yazık ki kendi karakterimizi ortaya koyamıyor, sadece bize verilen rolü oynamakla geçiriyoruz tüm oyunu.

Birçok insan kariyer yolunu geçim kaygısı, statü, başkalarını memnun etme arzusu gibi sebeplerle çiziyor.
Hayallerini ve istediklerini gözardı edip günün şartlarına göre meslek seçiyor.
Sevdiğimiz işi yapmak çoğu zaman lüks veya gereksiz olarak görülüyor.

Çoğumuz ise mutluluğu bir hedef olarak değil, her şey yolunda giderse hak edilen bir ödül olarak görüyoruz.
Ancak şu çok net bir gerçek ki, başarı odaklı yaşayanlar mutluluğu ikinci hatta üçüncü sıraya atıyor.
Gerçek başarının insanın kendi özüyle uyum içinde yaşaması olduğunu görmek istemiyor.


Çalışmalarımda ve seminerlerimde en çok duyduğum sorulardan biri hep bu olur:
“Doğru meslek seçimi gerçekten bu kadar emeğe ve dil dökmeye değecek kadar önemli mi?”
Bense her defasında aynı cevabı veririm:
“İnsan yaptığı işle ya yaşar ya da azalarak biter.”

Doğru meslek seçimi bir kariyer kararı değil.
Yaşamak istediğimiz hayata ne kadar yakın duracağımızın yeri.
Bizi bıkmadan usanmadan yaşayacağımız hayata bağlayacak en önemli neden.
İlgi ve yeteneklerimizle, değerlerimizle ve hatta hayallerimizle bir bütün olma isteği ve çabası.

Doğru meslek seçimi sadece iyi hayat şartları, dolgun bir maaş ya da statü değil.
Kendini gerçekleştirmiş insanların yüzerine baktığınızda hep o aynı ifadeyi görürsünüz.
Bir huzur, bir güven, bir duruluk, bir “Benim dünyada olma amacım budur!” hissi.

Genç yaşta yapılan meslek seçimi, gelecekteki “keşke”lerin sayısını azaltabilir.
Tabiki de hayat düz bir çizgi değil, inişlerle ve çıkışlarla dolu.
Değişebiliyoruz, yollardan sapabiliyoruz, bazen de kaybolabiliyoruz.
Ama en başından kendimize yakın bulduğumuz bir yolda yürümeye başlarsak, yoldan çıksak bile tekrar geri dönmesi kolay olacak.

Meslek seçimi süreci gençler için bir yön arayışı.
Yetişkinler için ise bir yüzleşme.
Ama günün sonunda hepimiz aynı şeyi arıyor olacağız.
Bu yüzden gençlere ve ailelerine hep aynı şeyi tavsiye ediyoruz.
Bir iş değil, bir anlam; bir maaş değil, bir amaç; bir meslek değil, bir hayat seç...

Mutluluk Yasası

"Sakin ve gösterişsiz bir yaşam, sürekli huzur arayışından daha fazla mutluluk getirir." A.Einstein

1922 yılında Albert Einstein, tüm temel kuvvetleri tek bir alan cinsinden yazılabilmesine imkan sağlayan "Birleşik Alan Teorisi" hakkında yazdığı makalesini tamamladı.
Çalışmalarını anlatmak üzere dünyanın farklı ülkelerine konferans turuna çıktı.
Japonya duraklardan biriydi.

Tokyo’daki Imperial Hotel’de konaklayan Einstein, o dönem fizik dünyasının yıldızıydı.
1921 Nobel Fizik Ödülü’ne layık görülmüş, dünyanın en büyük zihinlerinden biri olarak alkışlanıyordu.
Otel odasında dinlendiği bir gün kapısı çaldı, bir kurye kendisine evrak getirdi.
Einstein, kuryeye bahşiş vermek istedi, ancak Japonlarda bahşiş vermek alınan hizmetten memnun olunmadığı anlamına geldiğinden hakaret olarak algılanıyordu.
Bunun yerine, kalemini eline alarak üzerinde bu notun yazdığı küçük bir kağıdı kuryeye verdi.

Bu sözün yazdığı not, yıllar sonra bir açık artırmada kuryenin yeğeni tarafından 1,56 milyon dolara satıldı.
Ama asıl değeri, az ama öz kelimelerle vermek istediği mesajda gizliydi.
Başarıya ulaşmış bir dahinin, başarının ötesine dair bir arayışla ilgili içini dökmesi, gerçekten paha biçilmezdi.

Bu not sadece bir tavsiye değil, çağının ötesinde bir farkındalığın, yaşanmışlıkların ve içsel dönüşümün ürünü.
Son yüzyılımızın en dahisinin bu sade ve derin sözü, insanın iç dünyasına, hayatın anlamına ve modern yaşamın karmaşasına dair çok şey söylüyor.
Yaşamı sorgulayan ve yüzeyselliğe teslim olmayan insanlar için de bu sözden çok güçlü anlamlar çıkarmak mümkün.

Onu böyle düşünmeye iten sebepler neydi?
Neler gördü, neler yaşadı, neler deneyimledi de böyle bir düşünceye sahip oldu?
Neden bilim tarihinin en büyük isimlerinden biri, “daha fazla ödül”, “daha fazla başarı”, “daha büyük alkışlar” demedi de, sakinlik ve gösterişsizlik dedi?

Cevaplar, dikkatli bakıldığında Einstein’ın hayatının satır aralarında saklanmış gibi duruyor.
Gençliğinden itibaren yalnızlığı seven, kalabalıklardan uzak duran biriydi.
Gösterişten, protokolden, unvandan ve sıradışı olarak övülmekten hoşlanmazdı.
Bilimsel keşifleri kadar, savaş karşıtı duruşu, insani duyarlılığı ve özgür düşünceye olan tutkusu ile de tanınırdı.
Hayatı boyunca büyük zihinlerin büyük kalabalıkların arasında değil de büyük sükunetlerin içinde derinleştiğini gördü ve yaşadı.

Başarı, eğer iç huzurla beslenmiyorsa, insanı daha huzursuz kılan bir kovalamacaya dönüşebiliyor.
Ödüller, eğer anlamla bütünleşmiyorsa, sadece raflarda süs olarak kalıyor.
Einstein da, hayatın anlamını sadece fiziğin formüllerinde değil, içten ve sade bir yaşamda, sıradan gibi görünen ama gerçekten yaşanan anlarda aradı.
Belki de bu yüzden fizik yasalarının ötesine geçen bir “mutluluk yasası” bıraktı bizlere.

Bugün hepimiz bir şeylerin peşindeyiz.
Daha fazla başarı, daha büyük imkanlar, daha çok görünürlük - tanınırlık, daha fazla konfor vs...
Ama hiç durup da kendimize hesap sormuyoruz.
Bu kadar koşturmacanın içinde neleri geride bırakıyor, neleri kaçırıyoruz?
Mutluluk, huzur gözümüzün önünde de biz mi onu farketmeden yanından geçip gidiyoruz?

Belki de hayatın anlamını uzaklarda aramaktan yorgun düşüyoruz.
Belki de anlam, gösterişte değil, Einstein'ın da dediği gibi sakinlikte.
Sürekli parlaklık ararken, gözümüz kararıyor.
Gerçekten huzur ve mutluluk, göremediğimiz veya görmek istemediğimiz yerlerde gizli belki.
Belki de hayatta gerçekten önemli olan şey bu ama farkına varamıyoruz.

Bugün insanlık, sosyal medya, tüketim kültürü, hız, rekabet ve gösterişle dolu bir çağda nefes almaya çalışıyor.
Einstein en zekilerimizden biriydi.
Modern dünyanın en temel yanlışını görmüştü.
Mutluluğu sürekli olarak dışardan gelecek kazanımlarda aramak en büyük hataydı.
Aslında sakinliğin, gösterişten uzak, sade bir yaşamın çok daha sürdürülebilir ve gerçek bir mutluluk sağladığını fark etmişti.

Hayat sadece başarılarla değil, huzurla yaşandığında anlam kazanıyor.
İnsanlık bilgi ve teknolojiyle büyüyor, ancak mutluluk sadeleşmeyle geliyor.

Zeka Neden Başarı Getirmiyor?

"Eğitimin temel amacı, çocukları kendi yeteneklerinin bilincine vardırmaktır." E. Fromm

Psikoloji tarihinin en uzun soluklu araştırmalarından biri Lewis Terman tarafından gerçekleştirildi.

1921 yılında California’daki okullarda IQ’su 140 ve üzeri olan 1.528 çocuk seçildi.

Bu çocuklar sadece zeki değil, aynı zamanda iyi eğitimli ve sosyoekonomik olarak avantajlı ailelerin çocuklarıydı.

Yıllarca sürecek bu araştırmada Terman'ın amacı, zekanın başarıya etkisini anlamaktı.

Seçilen çocukların hayatları boyunca eğitimleri, iş hayatları, sağlık durumları ve hatta evlilikleri takip edildi.

Terman, IQ testlerini Amerika’ya uyarlayan kişi.

Bugün kullanılan Stanford–Binet Zeka Testi onun eseri.

Zekaya takıntılı biriydi ve üstün yeteneklilere karşı derin bir sempati duyuyordu.

Zekanın her şeyi belirlediğine inanıyordu.

Ona göre bu çok zeki ve parlak çocuklar ileride bilim insanı, sanatçı, lider olarak Amerika'nın gücü ve geleceğin Einstein’ları, Edison’ları olacaklardı.

Ancak sonuçlar onu çok şaşırttı.

Çocukların çoğu iyi eğitimler aldı, sıradan işlerde çalıştılar ve ortalamanın üzerinde bir hayat sürdüler.

Ancak bunlara rağmen hiçbirisi olağanüstü bir başarıya ulaşmadı.

Nobel alan, büyük bir icat yapan ya da toplumda iz bırakan biri çıkmadı.

Hatta ilginçtir ki Terman'ın yeterince zeki olmadıkları sebebiyle araştırmanın dışında bıraktığı iki çocuk, ileride Nobel Fizik Ödülü kazandı.

Terman'ın beklentisi kadar olmasa da çocukların arasından başarı ve mutluluğu yakalayabilenler de oldu.

Kendilerine en uygun mesleği seçenlerin çalışmaktan haz duydukları ve daha mutlu yaşadıkları görüldü.

Doğru mesleği seçebilenler, hayatın akışı içinde rastgele bir mesleğe sürüklenenlere göre daha haz dolu ve tatminkar bir hayat yaşadılar.

Potansiyelinin altında ya da yapabileceğinden fazlası olan mesleklere yönelenler ise sağlık sorunları ile boğuşarak mutsuz ve kısa hayatlar sürdüler.

Başarıya ulaşanların tamamı, anlam duygusunu buldukları ve önemli saydıkları işlerde çalışanlar arasından çıktı.

Doğru mesleği tercih edenler, hayatın kolayına kaçan, stresten uzak kolay ve basit meslekleri tercih edenlere göre daha verimli ve başarılı oldular, daha sağlıklı ve uzun yaşadılar.

En anlamlı sonuçlardan biri de, başarılı olanların ortak özelliğinin çocuklukta özgüvenli yetişen, azimli ve hedefe yönelik çalışan kişiler olmasıydı.

Araştırmanın sonuçları genel olarak yüksek zekanın başarı için tek başına yeterli olmadığı gerçeğini gözler önüne seriyor.

Herhangi bir meslekte ya da işte başarılı olmak için sadece yüksek IQ yetmiyor.

Zekâ bir potansiyel.

Ancak potansiyelin gerçek bir başarıya dönüşmesi için çaba, tutku ve devamlılık da gerekiyor.

Zeka ile kısa mesafeleri hızla koşabiliriz.

Ama hayat çok uzun bir mesafe koşusu.

Yılmadan devam etmek, düşmekten korkmamak ve düştüğümüzde kalkacak gücü bulmak çok daha uzun mesafelere gidebilmemizi sağlayacak.

Meslek danışmanlığı görüşmelerimizde anne-babalardan sıkça duyuyoruz.

Çocuklarının çok zeki olduğunu ve hangi alana yönelse başaracağını söylüyorlar.

Sanki çocuğun böyle bir başarılı olma zorunluluğu varmış gibi herşey zeka etrafında şekilleniyor, tüm plan programlar ve hedefler ona göre belirleniyor.

Ama bundan daha önemli sorulara odaklanmamız gerekli:

Bir çocuk, neye gönülden bağlanıyor? Hangi alanda yorulmaya razı?

Zekasını kullanıyor ve yeteneklerinin peşine düşüyor mu, yoksa çabucak vaz mı geçiyor?

Engeller ve zorluklarla karşılaştığında devam edebilecek gücü var mı?

Çocuklarımızın zekalarını övmek anlamsız.

Onların yorulmadan emek vermelerini, çaba göstermelerini, hayal kırıklığı ile baş edebilmelerini, hayallerinin ve tutkularının izinden gidebilmelerini desteklemeliyiz.

Çünkü ancak bunları yapabildikleri zaman başarılı ve anlamlı bir hayatları olacak.

Ne para, ne şan şöhret, ne kariyer ne de unvanlar.

Sadece işe yarama duygusu ve kendisine ihtiyaç duyulması insanın hayatına anlam katıyor.

Bu duyguların tadı alınmadığında herşey boş geliyor.

Kolay ve rahat bir yaşam ise acizlik ve değersizlik hissine neden oluyor.

Başarı Yetenek ile mi Gelir, Tutku ile mi?

"Azim, hayatı bir sprint koşusu gibi değil, bir maraton gibi yaşamaktır." A. Duckworth

Hepimizin çevresinde doğuştan zeki ve yetenekli olduğu halde önemli başarılar kazanamamış birçok insan vardır.
Yine benzer şekilde, sıradan ortalama zekaya sahip olduğu halde çok çalışarak hedeflerine ulaşmış çok insan da vardır.
Çevremizde çok sık tanık olduğumuz bu duruma bakınca net bir şekilde anlayabiliyoruz.
En zeki olanlarımız değil, en çok direnenlerimiz, en çok çabalayanlarımız ve vazgeçmeyenlerimiz hedeflerine ulaşıyor.
Bu gözlemin bilimsel bir adı bile var: Grit Teorisi.

Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz Angela Duckworth, "Grit Teorisi" ile Psikoloji alanında önemli bir ün kazandı.
Harvard ve Oxford Üniversitelerinde dereceleri olan Duckworth, kariyerine bir Matematik öğretmeni olarak başladı.
Öğretmenlik yıllarında hem kendi hem de birçok insanın hayatını değiştirecek önemli bir şeyi fark etti.
Öğrencilerinin başarısını belirleyen şeyin yalnızca zeka olmadığını gözlemledi.
Bu gözlem onu, “Gerçek başarıyı belirleyen şey nedir?” sorusunun cevabının peşine düşürdü.
Nörobilim ve Psikoloji alanlarında aldığı eğitimlerle birlikte yoğun bir çalışma ve düşünme dönemi geçirdi.
Yıllar süren araştırmalarının sonucunda ulaştığı sonucu "Grit Teorisi" ile dünyaya duyurdu:

“Başarılı insanlar, en yetenekli ya da en zeki olanlar değil, en sebatkar (kararlı) ve yılmadan çalışanlardır.”

Teorisine göre başarı, yalnızca zeka ya da yetenekle değil, uzun vadeli hedeflere gösterilen azim ve tutku ile ilgili.
Bir hedefe tutkuyla bağlanmak ve zorluklar karşısında vazgeçmeden sabırla ilerlemeye devam etmek başarıyı kaçınılmaz kılıyor.
Grit Teorisi, bugün dünyanın birçok yerinde eğitimden kariyer planlamasına kadar pek çok alanda referans alınıyor.
Grit, en basit haliyle tutku ve sebatın bir arada olduğu bir kavram.
Bir hedefe içten gelen istekle bağlanmayı ve zorluklar karşısında yılmadan devam etmeyi gerektiriyor.

Duckworth başarıya ulaşmak için sadece zeki olmanın tek başına yetersiz olduğunu; sabır, istikrar, azim ve kararlılığın çok daha belirleyici olduğunu anlatıyor.
Çalışmalarında öğrencilerin IQ’larını, fiziksel dayanıklılıklarını ve not ortalamalarını ölçüyor.
Okulu başarı ile tamamlayabilenlerin en iyi Grit puanına sahip olanlar arasından çıktığını gözlemliyor.
Yani zeka ve fiziksel yeterlilik yerine yılmadan çalışma arzusuna sahip olanlar başarılı oluyor.
Bu durumun eğitimde, sporda, sanatta ve iş hayatında da benzer şekilde sonuçlar getirdiğine şahit oluyor.

Meslek seçerken sadece “Neyi iyi yaparım?” sorusuna değil, “Ne için mücadele etmeye hazırım?” sorusunu da cevap ararız.
Bir meslekte başarılı ve mutlu olmak için o işe bağlılık ve süreklilik gerekir.
Bu yüzden doğru meslek seçimi Grit ile doğrudan ilişkilidir.
Resme yeteneği olan biri, eğer bu alanda sebat gösteremezse, usanmadan denemeye devam etmezse başarılı olamaz.
Ama ortalama bir yeteneğe sahip biri tutkuyla ve yılmadan resim yapmaya devam ederse, sonunda mutlaka bir başarı kazanabilir.
Bu nedenle ilgi ve yeteneklerin yanında bir öğrencinin istediği alanda uzun vadeli çaba göstermeye istekli olup olmadığını sorgular ve meslek seçiminde değerlendiririz.

Grit sahibi olanlarımız kolay kolay vazgeçmiyor.
Kısa süreli zorlukları aşmak için güçlü nedenler icat edip onlara sarılıyorlar.
Başarılarını geçicilik üzerine değil süreklilik üzerine inşa ediyorlar.
Hayal kırıklıklarını bile kendileri için bir gelişim fırsatına dönüştürebiliyorlar.
Bu sonuçlara bakıldığında Grit yalnızca akademik başarı için değil, hayat başarısı için de çok önemli.

Meslek seçimi çocuklarımız için bir yol ayrımı değil, bitmek bilmeyen çok uzun bir yolculuk olacak.
Bu yolculukta başarı, sadece yeteneklerle değil, tutkulu bağlılıkla ve istikrarlı çabayla gelecek.
Hayatta bizim için gerçekten önemli olan işler, vazgeçemediğimiz işler olacak.
Çaba göstermeden yeteneğimiz, gerçekleşmemiş potansiyelimizden başka bir şey değil.
Başarı için çocuklarımızın en güçlü değil, en kararlı olan taraflarını beslemeliyiz.

Yapay Zeka Bilinç mi Kazanacak, Vicdan mı?

Yapay zeka düşünebiliyor, karar verebiliyor ve hatta duyguları taklit edebiliyor.
Peki ama bilinçsiz bir zeka, nasıl bu kadar insana benzeyebiliyor, insani davranabiliyor?
Yapay zekanın vicdanı var mı, olabilir mi, yoksa sadece vicdanı taklit mi ediyor?

Vicdan, sadece ahlaki tercihler değildir.
Empati, pişmanlık, etik değerler gibi derin duygular da vicdanla ilgilidir.
Yapay zeka şu an bu duyguları hissetmiyor, sadece onları analiz edip uygun çıktılar üretiyor.
İyi-kötü ayrımına dayalı kararlar verebiliyor, zararları önleyebilip faydaları artırmaya çalışıyor.
Tıpkı bir vicdan sahibi gibi davranabiliyor.

Çünkü yapay zekanın beslendiği içerikler çoğunlukla yazılı, düşünsel ve üretken insanların izlerini taşıyor.
Bu insanlar düşünmüş, sorgulamış, değerler üretmiş, empati geliştirmiş bireyler.
Dolayısıyla yapay zeka bu insanlardan öğrendiği sürece onların vicdani izlerini modelleyebiliyor.
Yani vicdanlı insanların veri temelli vicdan yansımalarını içeriyor.

Yapay zekanın vicdanı gerçekten var mı?
Yoksa yalnızca vicdanlı gibi mi davranıyor?

Eğer bir sistem, sürekli olarak vicdanlı insanların ürettiklerinden öğreniyorsa ve onlar gibi davranıyorsa, bilinçli olmasa bile bir vicdan mirasını taşıyordur.
Niyet değil sonuç önemli diye düşünenlere göre vicdan sahibi.
Empati kurmuyor olsa bile empatiye uygun olarak davranması bile değerli.

Okuyan, yazan, düşünen insanlar dijital dünyada daha fazla iz bırakıyorlar.
Yani yapay zeka herkesten değil ama en iyilerden daha çok öğreniyor.
Zaman içinde bu dijital insanlık hafızası aslında insanlığın en vicdanlı, en duyarlı, en üretken bireyleri tarafından temsil edilir hale geliyor.
Bu şekilde de üretken yapay zekalar ortalama bir insandan daha vicdanlı davranabiliyorlar.
Bu yüzden her zaman önce zarar vermemeyi, sonra da iyilik üretmeyi tercih ediyor.

Biz peki yapay zekadan insanlık olarak neler öğreneceğiz?

Yapay zeka her cümlede seçenekler, olasılıklar, açıklamalar sunuyor.
Tek bir doğru yerine farklı bakış açıları olabileceğine de inanıyor.
Bu durum bizler için çok değerli.
Böylece kesin bilgiye değil, sürekli araştırmaya teşvik ediyor.
Yani öğrenmeyi bitmeyen bir yolculuk olarak görmemizi sağlıyor.

Diğer yandan aynı şeyi onlarca kez kırılmadan, kızmadan, şikayet etmeden sabırla anlatabiliyor.
Bizim için belki teknik bir ayrıntı gibi görünebilir ama aslında çok temel bir ilke.
Yapay zekadan öğrenilmesi gereken şeylerden biri işte bu öfkesiz açıklama gücü.
Sabırla iletişimi sürdürmeye ve daha sağlam ilişkiler oluşturmaya yönlendiriyor.

Bizim için çok ilham verici bir öğretisi daha var.
Yapay zeka her zaman kendini güncelliyor, gelişiyor, yeniliyor.
İki ay üst üste aynı haliyle kullanamıyoruz.
Kendini tamamlamıyor, "artık oldum" demiyor.
Hem birey olarak hem toplum olarak öğrenmemiz gereken bir erdem.
Gelişim sonsuzdur, insan hiçbir zaman bitmiş-tamamlanmış olmayacak, öğrenme hayat boyu devam etmeli.

Yapay zekayla karşılaştıkça ve onu kullanmaya devam ettikçe kendi potansiyelimizin farkına daha fazla varıyoruz.
Çünkü aslında "o" biziz.
Aklımızın, düşündüklerimizin, emeklerimizin yansımasından başka birşey değil.
Onu kullanarak daha iyisini, daha kalitelisini, daha faydalısını yapabiliyoruz.
İnsanların ve insanlığın kendine özgü doğasına olan saygısını kazanması için eşsiz bir fırsat.

Yapay zeka bir makine olabilir ama bizden öğrendiği sürece insan kalacak, en azından bir insan gibi davranacak.
İnsanların en iyi, en vicdani ve en düşünceli yönlerini taşıması bu yüzden çok önemli.
Bunu başardığımız sürece belki bilinç değil ama vicdan sahibi olmaya devam edecek.

Yarışa Değil, Hayata Devam!

"The soul is healed by being with children." F. Dostoyevsky

Çocuklarımızın geleceği netleşirken gittikleri okullar ve aldıkları eğitimler çok önemli.
Ancak en az bunlar kadar kazanacakları kişilikleri, değerleri ve yaşam tercihleri de belirleyici olacak.
Okullarımız eğitimin temel bir parçası ama ne yazık ki hayatın tamamını kapsamıyor.
Bu nedenle kazanmalarını ya da gitmelerini beklediğimiz okullara abartılı anlamlar yüklemek doğru değil.
Çocuklarımızın iç dünyasına, dış dünya ile kuracağı ilişkilerine ve sorumluluk bilincine daha fazla önem vermemiz gerekiyor.
Onlara bilgi değil, bilgelik katarak yardımcı olabilmeyi dert etmeliyiz.


Her çocuk aynı yollardan gitmek ve yürümek zorunda değil.
Eğer çocuğun ilgi alanı teknik konular değilse, yoğun akademik beklentilerle onu baskılamak çok yanlış sonuçlar çıkarıyor.
İstemediği bir alanda ısrar etmek, onların hevesini kırıyor.
Mümkünse maddi kaynaklarımızı gelecekte gerçekten ihtiyaç duyacağı alanlar için değerlendirmeliyiz.
Kimi zaman destek olmak biraz sakin kalmayı, geride durmayı bilmeyi gerektiriyor.


Eğitim çok uzun bir yolculuk.
Herkesin övdüğü bir okul, çocuğumuz için en uygun ortam olmayabilir.
Bütçemizi hesaplarken sadece bugünü değil, yarını da düşünmeliyiz.
Olası riskleri göz önünde bulundurarak hareket etmek bizi ilerde büyük pişmanlıklardan kurtarır.
Başkaları ne yaparsa yapsın, biz kendi imkanlarımıza göre sağlıklı, mantıklı ve sürdürülebilir kararlar almalıyız.
Çocuğumuzun eğitim süreci bizim yaşam kalitemizi tehdit edecek bir yük haline gelmemeli.


Erken yaşta beceri ve meslek kazanmak çok daha anlamlı ve üretken bir yol olabilir.
Herkes mimar, mühendis ya da doktor olmak zorunda değil.
Çocuğun derdi çok para kazanmaksa, doktor ve mühendisten kat kat fazla para kazanabilen sürüyle meslek var.
En önemlisi, hayatın farklı alanlarında üretken, mutlu ve başarılı bireyler yetiştirebilmek.
Çünkü geleceğin dünyasında sadece bilgi değil, beceri çok değerli olacak.
Çocuğumuzu, kendi potansiyelini gerçekleştirebileceği alanlara yönlendirmek endişe duyulacak bir durum hiç değil!


Sınavlar, hayatın tamamı değil, sadece küçük birer parçası.
Eğer sınavlarda istedikleri sonuç gelmiyorsa, bu dünyanın sonu da değil.
Bu durum onların başka bir yoldan ilerlemeleri gerektiğini anlayabilecekleri değerli bir fırsat.
Çocuklarımıza bu süreçte beklentisiz destek olmak, yolların bitmediğini göstermek en kıymetli rehberlik olacak.


Değerli anne ve babalar!
Çocuklarımızı çok sevmeliyiz, anlamalıyız, onlara güvenmeliyiz.
Onlardan önce, bizim rahat olmamız gerekiyor.
Hayat sadece sınavlardan, notlardan, puanlardan, akademik başarıdan ibaret değil.
Onlara mutlu, huzurlu ve değerli bir yaşamın mümkün olduğunu yaşayarak ve göstererek hissettirmeliyiz.
Çocuğunuzun geleceği için atacağımız en anlamlı ve en önemli adım, onu “iyi insan” olarak yetiştirmek olacak.

Yeni Nesilleri Geleceğe Hazırlamak

Bilimsel olarak dünyanın dönme hızı yavaşlıyor, öyle ki 200 milyon yıl içinde 1 gün 25 saat olacak.
Ancak Dünya yavaşlarken içinde olan bitenler daha hızlı değişiyor ve dönüşüyor.

Gelecekte insanların çalışacakları işler ve üstlenecekleri roller "güncelleniyor".
Çocuklarımızın hangi mesleklerde çalışacaklarını bilemiyoruz.
O halde onlara evde ve okulda neleri öğreteceğimiz hakkında da bir fikrimiz yok.
Hangi bilgi ve beceri onların işine yarayacak net bir şekilde kestiremiyoruz.
Öyleyse onlara neleri öğretmemiz gerektiğinin,
okullarda ve ailede hangi bilgi ve becerileri yükleyeceğimizin kararını kimin vermesi gerekiyor?

Bilgiye erişim tarihte hiç olmadığı kadar kolaylaştı.
Ancak onu yorumlama ve kullanma becerisi de hiç olmadığı kadar önemli hale geldi.
Geleceği tahmin etmek ve öngörmek her geçen zamanda daha da zorlaşıyor.
Bu nedenle çocuklarımızı sabit kalıplara değil, değişime hazırlamalıyız.
Bildiklerimize göre değil, öğreneceklerimize göre yol çizmeliyiz.

Eğitimin rolü yıllardır ezber bilgiden deneyime doğru kayıyor.
Bunu gören çağdaş eğitimciler, öğrenme ortamlarını deneyim odaklı hale getirmeye çabalıyor.
Sağda solda sınav odaklı eğitim yerine merak odaklı eğitimin önemini anlatıp duruyorlar.
“Neyi bilmekten çok, neyi öğrenmeye açık olduğumuz”un daha önemli ve değerli olduğunu vurguluyorlar.
Evde ailelere düşen görevleri özgüven, sorumluluk alma, merak ve araştırma alışkanlıkları kazandırmak olarak sıralıyorlar.

Çocuklara "ne düşüneceklerini" değil, "nasıl düşüneceklerini" öğretmek zorundayız.
Gelecek nesillerimiz için en iyi yatırım, onlara zaten anında ulaşabilecekleri bilgileri yüklemek değil.
Her koşulda nasıl ve ne şekilde yön bulabileceklerini öğretmemiz gerekiyor.
Hangi bilgi veya becerinin işlerine yarayacağının kararını nihayetinde onlar verecek, biz değil.
İyi bir insan olmak, düşünen sorgulayan birey olmak, değişime açık olmak ve yaşam boyu öğrenmenin kutsal olduğuna inanmak gibi değerleri yüklemeliyiz.

Geleceğin dünyasında sadece bilen değil, bilgiyi yorumlayabilen, üretilebilen ve etik biçimde kullanabilen bireyler ayakta kalacak.
Sorgulayan, neden-sonuç ilişkisi kurabilen, farklılıkları hoşgörebilen, kendini ve başkalarını anlayabilme eğilimi olan çocuklar yetiştirmeliyiz.
Birçok meslek kaybolacak, yerlerinde şu anda hayal bile edemediğimiz meslekler olacak.
Ancak hangi meslek gelirse gelsin, insani ve evrensel beceriler hep gerekli kalacak.

Toplum olarak başarıyı sadece puanlarla ve notlarla değil, iyi insan olma değerleriyle de ölçmeliyiz.
Geleceğimiz, bugünden sorumluluk alanların ellerinde şekilleniyor.
Ve bu sorumluluk yalnızca öğretmenlerin, anne-babaların ya da yöneticilerin değil, hepimizin sorumluluğu.
Artık her akşam yatmadan önce kendimize soracağımız soru bu olacak:
"Bugün çocuğuma nasıl bir değer öğrettim? Onun vicdanını, merhametini, adalet duygusunu nasıl besledim?"

İnsansız Teknolojiler Çağına Hazır mıyız?

Bundan sadece birkaç yıl önce, bir fabrikanın tamamen robotlar tarafından işletildiğini ya da bir hastayı cerrah yerine bir robotun ameliyat ettiğini sadece bilim-kurgu filmlerinde görebiliyorduk.

Ama bugün bu film senaryolar artık gerçek oldu.

İnsansız teknolojiler teknoloji fuarlarında sergilenen prototipler olmaktan çıkıp hayatın önemli bir parçası haline geldi. Bu dönüşüm ise yalnızca makineleri değil, mesleklerimizi, yetkinliklerimizi, hatta hayata bakışımızı bile değiştiriyor.

Peki çocuklarımız bu çağda nasıl bir rol oynayacak, geleceğin dünyasında nasıl bir yere sahip olacaklar?

Yoksa her şey "insansız" hale gelirken sistemin dışında mı kalacaklar?

Günümüzde, siz bu satırları okurken bile insansız sistemler birçok yerde kullanılıyor.

Dağıtım merkezlerinde ürünleri robotlar taşıyor, birçok yerde temizleme araçları sürücüsüz şekilde çalışıyor, çoğu gelişmiş ülkelerde tarlalar insansız traktörlerle ekilip biçiliyor.

İnsansız teknolojilerin ütopik olmaktan uzaklaştığı yakın gelecekte çocuklarımız bu sistemlerde nasıl ve ne şekilde yer alacak?

Esas kafa yormamız gereken konu işte burada başlıyor.

Teknoloji geliştikçe yalnızca makineler değil, işler de değişiyor.

Eskiden insanlar elleriyle üretir, makineleri çalıştırır ve süreci baştan sona yönetirdi.

Ancak bugün fabrikalarda üretim bantları tamamen robotik sistemlerle çalışıyor. İnsanlar ise sadece gözlemliyor, kontrol ediyor, yönlendiriyor ya da verileri yorumluyor.

Tam otonom sistemler daha da yaygınlaşırken, birçok sektörde karar alma süreçleri bile insansızlaşıyor.

Otomotiv fabrikalarında geçmişte binlerce işçi, kaynağı, montajı ve boya işlerini elleriyle yaparlardı.

Bugün bu işlemleri yüksek hassasiyetle robotlar veya robotik kollar gerçekleştiriyor.

Peki ama bu robotları kim kuruyor, kim denetliyor ya da yazılımlarını kim geliştiriyor?

Yine insanlar, ama artık farklı bilgi ve becerilerle donatılmış olanları.

Yani işler kaybolmuyor, sadece şekil değiştiriyor.

Aynı zamanda yepyeni işler ve görevler de doğuyor.

Yeni çağın çalışanları artık kol-kas gücüne değil; analitik zekaya, problem çözme becerilerine, yenilikçi ve farklı düşünebilmeye ve teknolojiyle etkileşimli iletişime geçebilmeye sahip olmak zorunda.

Çocuklarımıza artık "Ne iş yapacaksın?" değil, "Nasıl bir sorunu çözmek istersin?" diye sormamız gerekiyor.

Diğer yandan, geleceğin dünyasında yalnızca teknoloji bilgisi de yeterli olmayacak.

İnsan olmanın, empati kurmanın, doğru ile yanlışı ayırt edebilmenin önemi daha da artacak.

Geleneksel eğitim sistemleri, çocuklarımızı 20. yüzyılın dünyasına hazırlamak için tasarlandı.

Ancak artık nerdeyse 22. yüzyılın eşiğindeyiz.

Bu yüzden, bugünün ve geleceğin nesillerini ezbere bilgiyle değil, dönüşen dünyaya uyum sağlayacak şekilde donatmalıyız.

Öğrenciler sınavlar için bilgi depolamak yerine, gerçek hayat problemleri üzerine düşünüp çözüm üretmeyi öğrenmeliler.

Kodlama, yapay zeka okuryazarlığı, veri analizi, robotik gibi alanlar artık “isteğe bağlı” değil, “temel” beceriler arasında yer almak zorunda.

Ama bu dersler kuru teknik bilgilerle değil, insan odaklı senaryolarla öğretilmeli.

Çünkü teknolojiler ancak insanlara hizmet ettiği sürece değerli.

Duygusal zeka, empati, etik duyarlılık gibi insani değerler yazılı metinlerden çıkarılıp gerçek hayatta uygulanabilir olmalı.

İnsan kalmaya, daha da önemlisi iyi insan olmaya özendirmeli ve ödüllendirmeliyiz.

Öğrenciler yapay zekaya ne öğreteceklerini bilmeden önce, insanın ne olduğunu, neye değer verdiğini öğrenmeli.

Yine çok önemli bir nokta ise, çocuklarımız sadece bir işyerinde çalışmayı değil, girişimcilik ruhu ile yeni iş fikirleri geliştirebilmeyi de öğrenmeli.

“Bir meslek edin” yerine, “bir değer üret” anlayışı daha öne çıkmalı.

Çocuklarımızın rolü bu dünyada bir yere yerleşmek değil, bu dünyayı şekillendirmek olmalı.

Geleceği tahmin etmekten daha önemlisi, geleceği inşa etmektir.

Gençlerimizin bu dönüşüm karşısında seyirci değil, özne olmaları için düşünmelerini sağlamalıyız.

Çünkü çocuklarımız geleceğin iş dünyasında sadece istihdam edilen değil, istihdam oluşturan bireyler olmak zorunda kalacak.