Nedir Bu Çok Yönlü Olmak? (Multipotentiality)

Bir gün seminer bittikten sonra genç bir kız öğrenci yanıma geldi:

"Hocam ben drone tasarımları çizmeyi seviyorum.
Aynı zamanda da yemek videoları çekiyorum.
Ama psikolojiye de çok ilgim var, araştırıyor ve okuyorum.
Ailem bana maymun iştahlısın diyor, haklılar mı sizce?"

Sorusunu bitirdiğinde bir süre duraksadım ve düşündüm.
Karşımdaki genç, aslında hep anlatmaya çalıştığım gibi tam da geleceğin çalışan profilini tarif ediyordu.
Merakı bitmeyen, yeni alanlara dalmaktan korkmayan ve farklı ilgi alanlarını harmanlayabilen bir genç.

Ama nedense bu özelliğini sanki bir “kusur” gibi anlatıyor ve öyleymiş gibi hissediyordu.
Çünkü hem toplum hem de ailesi ona tek bir yol çiziyor:
“Bir şey seç ve oradan devam et."

“Büyüyünce ne olacaksın?” sorusu, çocukluğumuzun en masum görünen ama aslında en sinsi tuzaklarından biridir.
Çünkü sorunun yapısı bile bizden "Doktor, Mühendis, Öğretmen, Pilot" gibi tekil bir cevap bekler.
Ama ya cevap tek bir kelimeye sığmıyorsa ne olacak?
Ya çocuk benimkiler gibi hem uzayı merak ediyor, hem şiir yazmayı seviyor, hem de mutfakta yeni pasta tarifleri denemekten heyecan duyuyorsa ne yapacak?

Toplumumuz bu tür meraklı ruhlar için maalesef hemen "maymun iştahlı" etiketini yapıştırıyor.
Bir hevesle başladığı gitar kursunu üç ay sonra bırakıp tenise merak salan, tam kodlama öğrenmeye başlamışken aniden psikoloji kitaplarına gömülen o genci hemen yargılarız.
"Bir dikiş tutturamadın!" deriz, "İstikrarsızsın!" deriz ve "Böyle giderse hiçbir şey olamayacaksın!" diye de korkuturuz.

Belki de teşhisimiz baştan aşağı yanlıştır.
Belki de karşımızdaki bir başarısızlık örneği değil, son yıllarda sıkça duyduğumuz "Multipotentiality" yani "Çok Yönlü Potansiyellik" teriminin vücut bulmuş halidir.

Gelin, bakış açımızı biraz daha değiştirelim.
Tarihin en büyük dahilerinden Leonardo da Vinci bugün yaşasaydı ve bir kariyer danışmanına gitseydi, muhtemelen şöyle güzel bir azar işitecekti:

"Leo, artık bir karar vermelisin!
Ressam mısın, mühendis mi, anatomist mi, yoksa mucit mi?
Mona Lisa’yı yarım bırakıp uçan makine çizimlerine geçmek de ne demek?
Odaklanman lazım oğlum, odaklanman!"

Neyse ki Leonardo yaşadığı dönemde de maruz kaldığı bu baskılara kulak asmadı.
Tek bir alanda derinleşmek yerine merakının onu götürdüğü her çiçeğe konmayı seçti.
Anatomiyi bildiği için resimlerinde insanı kusursuz çizdi.
Mühendislik zekası olduğu için sanatında perspektifi daha önce yapılmamış bir şekilde kullandı.

Çünkü maymun iştahlı değildi, çok yönlü potansiyele sahipti.
Birden fazla alanda bilgi sahibi olan, farklı disiplinleri birbirine bağlayabilen bir meraklıydı.

Yıllarca büyüklerimiz bize "Bir işin ustası ol, yoksa hiçbir şeyin ustası olamazsın" diye nasihat ettiler.
Ama bu sözün orijinali böyle değildi ve herkes de bilmezdi.
"Her işten anlayan ama hiçbirinin ustası olmayan, çoğu zaman tek bir işin ustasından daha iyidir."

Geleceğin dünyasında, yani o çok korktuğumuz yapay zeka çağında bu söz her zamankinden daha doğru ve geçerli olacak.
Çünkü derinlemesine tek bir iş yapmak artık makinelerin işi.
Uzmanlaşma işini artık robotlar ve algoritmalar bizden çok daha iyi yapabiliyor.
Bir yapay zeka, kanser taramasını bir radyologdan daha hızlı yapıyor veya bir dava dosyasını en deneyimli avukattan daha hızlı tarayıp analiz ediyor.

Ama birbirinden uzak iki alakasız konu arasında bağ kurmak daha uzun yıllar boyunca insanların işi ve görevi kalacak.
Bir mimarın estetik anlayışıyla bir biyoloğun doğa bilgisini birleştirip yaşayan binalar tasarlayan yine insan olacak.
Bir müzisyenin ritim duygusuyla bir matematikçinin denklemlerini birleştirip yeni bir şifreleme algoritmasını yine insan yazacak.

İşte bu sentezleme gücü modern çalışma dünyasında biz insanların kalesi konumunda.
Çok yönlü insanlar, yani o maymun iştahlı sandıklarımız, aslında geleceğin en yenilikçi çalışanları olacak.
Çünkü sadece onlar dünyayı birbirine bağlı olmayan kutucuklar olarak değil de iç içe geçmiş bir ağ olarak görüyorlar.
Bir alanda öğrendikleri beceriyi hiç beklenmedik bambaşka bir alana taşıyıp uygulayabiliyorlar.

Tabiki de bu, her başladığımızı yarım bırakalım anlamına gelmiyor.
Zorluktan kaçmak için işi bırakmakla, merakını doyurduğu için yeni bir alana geçmek arasında çok ince bir çizgi var.
Çok yönlülük şımarıp vazgeçmek değil, bilinçli bir keşif yolculuğu demek.

Gençler ve içindeki meraklı çocuğu susturmaya çalışan yetişkinler!
Kendinizi tek bir etikete, tek bir mesleğe ya da tek bir kimliğe sıkıştırmak zorunda hissetmeyin.
İlgi alanlarınızın çeşitli olması büyüklerimizin dediği gibi sizin kusurunuz değil, tam tersine önemli bir güç.

Bugün bir yazılımcı ama aynı zamanda bir şair de olabilirsiniz.
Belki gündüzleri finansçı olup, akşamları da marangozluk yapabilirsiniz.
Hayat, "ya o / ya bu" seçimini yapmak için çok kısa ama "hem o / hem bu" diyebilmek için de yeterince geniş.

Sorun o genç kızda değil, bizim işi bitmiş ve modası geçmiş eski kalıplarımızda.
Bırakın çocuklarınızın da iştahı açık kalsın.