İnsanlığın Son Kalesi: Vicdani Cesaret

Cesaret denince çoğu kişinin aklına kılıç kuşanmış kahramanlar ve meydanlarda dövüşen askerler gelir.
Ama 21. yüzyılda hayatımızdaki birçok olgu gibi buna karşı bakışımız ve anlayışımız da değişiyor.
Cesaret artık çok daha fazla içe dönük bir mesele haline geldi.
Bir haksızlık karşısında sessiz kalmamak, kalabalığın yanlışını fark ettiğinde “ben böyle düşünmüyorum” diyebilmek ya da herkes susarken konuşabilmek de gerçek cesaret haline geldi.
Günümüzde "vicdani cesaret" (moral courage) olarak tanımlanan bu değer her geçen zaman adeta bir hazine gibi değerleniyor.

Vicdani cesaret, çoğunluğa ve güçlüye rağmen kendi değerlerinden vazgeçmemektir.
Kimse görmese ve haberi olmasa bile her zaman doğru bildiğini yapmaktır.
Bunun için de kolay olan yerine doğru olanı seçme iradesini göstermek gerekir.
Ama modern çağda en zor meziyetlerden biri vicdanın sesini duymak ve susturulmamasını sağlamak.
Elbette kolay değil ve olmayacak sürekli doğrunun ve dürüstlüğün peşinden gitmek.

Peki bildiğimizin doğru olduğunu nerden bileceğiz de peşinden gideceğiz?
Doğruyu bilmek sadece bilgiyle olmaz, sezgiyle ve içten gelen bir sesle olur.
Bir şeyin yanlış olduğunu aslında bilmeyiz, onu hissederiz.
İşte bize bunu hissettiren o ses içimizdeki vicdanın sesidir.
Vicdanımız içimizdeki en sade ama her zaman doğru yönü gösteren en dürüst pusuladır.

Vicdanın sesini bastırmak aslında çok kolay.
Konfor, statü veya para kaybetme endişesi gibi korkular vicdanların sesini anında keser.
Yanlışa karşı durmanın her zaman her yerde bedeli olur.
İşin, konumun, ünvanın ve insanların onayı bir anda kaybedilebilir.
Ama yine de vicdani cesarete sahip insanlar herkesin sustuğu yerde konuşur ve herkesin yanlış yaptığı yerde “bu doğru mu gerçekten?” diye sorar.
Çünkü insanın kendisine olan saygısını ve inancını kaybetmesi her türlü kazancın çok ötesinde bir kayıptır.

Teknolojiler ilerledikçe makineler daha çok şeyi yapabilir hale geliyor.
Yapay zeka ise veriye göre en mantıklı kararları verebiliyor.
Ama doğruyu yapabildikleri halde hala doğru olanı bilmiyor ve seçemiyorlar. 
Algoritmalar ve kodlar vicdanla karar vermeyi hiçbir zaman hiçbir şekilde gerçekleştiremeyecek.
En doğru kararı vermek ve insanca düşünmek her zaman insanın görevi kalacak.

Geleceğin iş dünyasında vicdani cesaret en insani ve en nadir becerilerden biri olacak.
Doğruyu söyleyebilen, etik davranabilen, adil kararlar alabilen insanlar fark yaratacak.
Güvenin, samimiyetin ve insanlık onurunun temelinde bu cesaret olacak.
İçimizde en büyük güce sahip olanlar doğruyu savunabilenler arasından çıkacak.
Para kaybedeceğini bildiği halde topluma ve çevreye duyarlı hareket eden işletmeler ise gerçekte çok şey kazanacaklar.

Eğer gelecek nesillerimiz ve çocuklarımız da daha cesur olsun istiyorsak, onları sadece başarı üzerinden değerlendirmemeliyiz.
Doğru kalmayı, korkarken bile doğruyu yapmayı öğretmeliyiz.
Hata yapmalarına izin vererek, kendi kararlarını alabilme gücü vererek büyütmeliyiz.
Çocuklarımızı cesur yetiştirirsek geleceğin dünyasında sadece daha başarılı değil aynı zaman daha adil ve insani olacaklar.
İyilikten doğan doğruluk, anlam arayışıyla şekillenen bir kariyer ve evrensel değerler temelli bir hayat yaşamak hepimizin tek derdi olmalı.
 

Düz Çizgiyi Görmeden Yaşamak

Büyük kayıplardan ve acılardan sonra kendimize gelmekte zorlandığımız zamanlar olur.
Eşim bununla ilgili şöyle demişti bana:
“Kalp çizgisi neden düz değil biliyor musun?
Çünkü yaşam zikzaklarla dolu.
Eğer o çizgi dümdüz gidiyorsa, zaten ölmüşsün demektir.”

O an çok basit bir tespitin aslında ne kadar derin bir anlam taşıdığını fark ettim.
Yaşamak; düz gitmemek, inip çıkmak sonra tekrar inmek ve tekrar tekrar çıkmak demekti gerçekten.
Ruhumuzun da aynı kalbimiz gibi ritmi vardı.
Kalbimiz gibi ruhumuz da düz çizgide yaşayamıyor.
Düz çizgi sadece kalbin değil hayatın da bitişinin sembolüymüş aslında.

Kalp monitöründe düz bir çizgi görmek, hayatın sona erdiğini gösterir.
İniş çıkışların artık olmadığı, hareketin kalmadığı ve canlılığın gittiği soğuk bir çizgi.
Kalp bir yukarı bir aşağı doğru ritimle atar durur hep.
Bazen hızlanır bazen yavaşlar, ama ne kadar yorulsa da atmaya devam eder.
O zikzaklar olduğu sürece hayat var demektir.

Hayatlarımız da işte aynı böyle kalp çizgisi gibi.
Bir gün yukarı çıkarız başka bir gün dibi görürüz.
Bir gün gülerken ertesi gün bir bakmışız içimiz kan ağlıyor.
Bu dalgalanmalar, bu inişler ve bu çıkışlar, hepsi yaşadığımızın ve canlı olduğumuzun bir kanıtıymış halbuki.
Sürekli mutlu olmaya ve sürekli güçlü kalmaya çalıştıkça sadece hayatın olması gereken doğalını bastırıyormuşuz.

Aynı kalp çizgimiz gibi yol alarak yaşamaya devam edeceğiz.
Bazen tökezleyip düşecek, sonra tekrar yerden kalkıp koşacağız.
Ta ki düz çizgiyi görene kadar bu böyle devam edip gidecek.
Asıl önemli olan zikzaklara ayak uydurmak ve bu iniş çıkışların bilincinde olmak.
Ve yaşadığımızı, canlı olduğumuzu hissettirecek bir sebep bulmak için çabalayacağız.

Çizgi çıkıp inmeye devam ediyorsa hala yaşıyoruz demektir.
Öyleyse de o sebebi arayıp bulmaya hala zamanımız ve fırsatımız var demektir.

Esnek Düşünce ile Kırılmadan Değişim

Eskiden öğrencilik yıllarımızda müfettiş geleceği zaman bütün okul telaşa düşerdi.
Çok bilenleri, her soruya anında doğru cevap verebilenleri öğretmenler ön sıralara oturturdu.
Müfettiş de zaten ön sıradan iki kişiye ikişer soru sorar sonra da çıkar giderdi.
Bilmek ve bilgili olmak bilgiye erişimin zor olduğu yıllarda çok değerliydi çünkü.
Bir konuyu derinlemesine bilenler artık o konunun uzmanı olur, başarı da o konuyu ne kadar derin bildiğiyle ölçülürdü.

Günümüzde bilgi her gün katlanarak çoğalıyor ve dünün doğrusu bir anda bugünün engeli haline gelebiliyor.
Artık mesele ne kadar bildiğimiz değil, değişime ve değişenlere ne kadar hızlı uyum sağlayabildiğimiz.
Bu nedenle eskinin çok bilenleri de eskisi kadar başarılı ve popüler değiller.
Bugünün ve geleceğin değerlileri, başarılıları ve kazananları "zihinsel esneklik" becerisine sahip olanlar olacak.
Düşünce biçimini, bakış açısını, tutum ve davranışını değişen yeni durumlara uyarlayabilmek hayati derecede önemli olacak.

Değişim, bugünün iş dünyasında bile baş döndürücü bir hızda.
Ama gelecekte değişimler sürekli ve kalıcı hale gelecek.
Meslekler dönüşecek, bazıları kaybolacak, yerlerine yenileri doğacak.
Böyle bir dünyada sabit düşünce kalıplarına sıkışmış bireylerin varlık göstermesi çok zor olacak.
Bu dönüşüm ortamında “benim işim bu” diyenler dışarda kalacak, “ben öğrenirim” diyenler ise ayakta kalıp yoluna devam edecek.

Zihinsel esneklik için 21. yüzyıl becerilerinden birkaçına bir arada sahip olmak gerekiyor:
Değişime direnmek yerine hızla uyum sağlayabilme, yenilikçi düşünerek sabit kalıpların dışına çıkabilme ve bir sorun karşısında tek bir çözümde ısrar etmek yerine yeni arayışlar peşinde olma.
 

Bu becerileri edinmek ve zihinsel olarak daha esnek olabilmek için de konunun uzmanlarına kulak vereceğiz:

Dar alanda hareket etmek, geniş alanda rahatça dolanmaya göre zordur.
Bu yüzden zihinsel esneklik için öncelikle zihnimizin sınırlarını genişletmeliyiz.
Yeni şeyler öğrenmek beyni sürekli aktif tutar.
Okuma alanını genişletmek, mümkünse azar azar psikoloji ve felsefeye de göz atmak büyük katkı sağlar.
Zeki insanlar doğru cevabı verirler, esnek insanlar ise yeni soru sorarlar.

İnsan beyni tanımadığı şeylerle karşılaştığında yeni bağlantılar kurar.
Bu yüzden çok gezen ve farklı ortamlarda farklı insanlarla temas kuranlar, sadece okuyanlara göre daha bilge olurlar.
Esnekliğin en büyük düşmanı ise "eski köye yeni adet getirmek"ten kaçınmaktır.
"Bunu neden böyle yapıyoruz?" ya da "bunun yerine bunu yapsak ne olur?" diye soranlar hep esnek düşünenler arasından çıkar.
Yine mükemmeliyetçilikten uzak durarak ve hatalardan çekinmeyerek de zihinsel esnekliği güçlendirebiliriz.

Her seferinde yeni bir duruma adapte olabilmek, beynin öğrenmeye açık modda kalmasını sağlar.
Zaman geçtikçe de bu artık bir refleks hâline dönüşür.
Bu sayede zihinsel esnek olma becerisi sürdürülebilir bir alışkanlık haline gelir.

Zihinsel esnek olmak, bu çağda artık bir beceriden çok bir tür hayatta kalma sanatı haline geldi.
Bu sanat bireyleri sadece başarılı yapmıyor, aynı zamanda öğretmenlerin eskiden ön sıralara oturttuğu bilge öğrenciler konumuna getiriyor.
Geleceğin iş dünyasında ise kazananlar geçmişteki gibi en çok bilenler değil,
en hızlı öğrenenler, en çabuk ve kolay uyum sağlayanlar ve farklı düşünebilenler olacak.
Değişen dünyada dünyayı değiştirecek olanlar işte o insanlar olacak.

Geleceğin Becerisi: Duygusal Dayanıklılık

Pandemi öncesinde "Geleceğin Meslekleri"ni anlatmaya başladığımda yazılım, robotik, veri bilimi ve yapay zeka gibi teknolojik konularda dolanırdık.
Özellikle yapay zekanın yükselişi ile birlikte tüm teknolojiler el ele daha akıllı hale gelmeye başladı.
Ama aradan geçen bu çok kısa zaman diliminde en az bunlar kadar önemli konular da değer kazandı.
Teknoloji akıllanırken biz insanlar için gereken beceriler daha "insani" bir hal olma yolunda ilerliyor.

Günümüzde bile oldukça önemli olan duygusal dayanıklı olma becerisi, geleceğin iş dünyasında çok kritik bir beceri haline gelecek.
Bu beceri basitçe zor durumlar karşısında duygusal dengenin bozulmadan ayakta kalabilme gücüne dayanıyor.
Yani fırtınada savrulmak yerine, rüzgarın yönünü işimize yarayacak şekilde kullanabilme yeteneği anlamına geliyor.

Duygusal dayanıklı olanlar bir kayıp ya da reddedilmede bunu değersizlik yerine yeniden deneme fırsatı olarak görürler.
Yılmadan, yıkılmadan, küsmeden ve dert etmeden yeniden başlama iradesine sahip olurlar.
Hata yapıldığında kendini suçlamak yerine, bu hatadan doğruları görüp öğrenebilir ve gelişirler.

Duygusal dayanıklılık bugünün iş dünyasında bile çok önemli, ama gelecekte yaşamsal değerde olacak.
Çünkü iş dünyasında karar vericiler artık bilgiye değil insan karakterine yatırım yapıyorlar.
Teknolojiler büyük bir hızla gelişiyor ama insanların mental dayanıklılığı aynı hızda gelişmiyor.

Geleceğin çalışanlarına sadece öğrendikleri teknik bilgiler hiçbir iş kolunda yeterli gelmeyecek.
Belirsizliklerle başa çıkma, stres altında iş yapmaya ve üretmeye devam etme, başarısızlık karşısında hızlı toparlanma becerilerine de ihtiyaç duyulacak.
Geleceğin iş dünyasında mental olarak en dayanıklı olanlar tercih edilecek ve onlar kazanacak.

Bir işyerinde çalışan en iyi üniversiteden mezun 2 mühendis düşünün.
Birisi çok zeki ama eleştirildiği an hemen içine kapanıyor ve çoğu zaman risk almaktan kaçınıyor.
Diğeri ise bazen hata yapıyor ama hemen toparlanıyor, hatalarından öğreniyor ve sonraki sefer daha iyisini yapıyor.
Bir yıl sonunda hangisi işverenin işine yarayacak ve ona daha fazla para kazandıracak?
Hatalardan kaçmayan, duygusal dayanıklılığı sayesinde tekrar tekrar deneyerek gelişen ve güçlenerek yoluna devam eden hangisi olacak?

Otomasyon ve yapay zeka hızlı bir şekilde birçok teknik işi devralıyor.
Ama en basitinden kriz anında sakin kalıp ekipleri idare etmek ve çatışmaları yönetmek makinelerin yapamayacağı bir şey.

Diğer yandan serbest çalışma, platform çalışmaları, proje bazlı işler ve GIG ekonomisi yıldan yılda yaygınlaşıyor.
Sabit bir görev ve maaşın olmadığı bu durum bireyleri daha yalnız ve daha belirsiz ortamlara taşıyacak.
Duygusal dayanıklı olmayanların bu dalgalarda ayakta kalması çok zor olacak.

Küresel krizler, iklim sorunları, ekonomik belirsizlikler ile hızlı ve hızla değişen ihtiyaçlar dünyamızı bekleyen büyük stres kaynakları.
Bu kadar tehdidin içinde geleceğin çalışanlarının psikolojik yükü sürekli olarak artacak.
İşte burada da duygusal olarak direnç gösterebilme gücü kariyer kadar yaşam kalitesini de belirleyecek.

Peki nasıl daha duygusal dayanıklı oluruz, bunun için ne yapmalıyız?

Duygusal dayanıklılık doğuştan gelen bir özellik olmadığı için öğrenilebileceğimiz ve edinebileceğimiz bir beceri.
Öncelikle kendimizi ve duygularımızı bastırmak yerine açık ve net bir şekilde tanımamız gerekiyor.
Zihinsel olarak esnek olmak ve böyle düşünmek birçok şeyi kolaylaştırır.
Her şeyin istediğimiz ve planladığımız gibi gitmeyeceğini kabul etmeliyiz.
Bazen aynı yoldan gitmeyi zorlamak yerine farklı bir yolu denemek de gerekebilir.

Hatalardan öğrenmeli, ders çıkarmalı ve gelişmeliyiz.
Her başarısızlık aslında duygusal dayanıklılığı daha da güçlendirir.
Spor yaptıkça kaslarımızın zorlandıkça güçlenmesi gibi, yaşadığımız zorluklar da insanı büyütür.

Önemli bir detay ise kendimize karşı şefkatli olmamızda.
Kendimize kızdıkça ve yetersiz hissetmeye başladıkça dayanıklılığımız eksilir.
Yine güvenebildikleri bağları olan sosyal insanlar, yalnız insanlara göre çok daha dayanıklı olabilirler. 

Bu alanda profesyoneller tarafından verilen eğitimleri almakta da yarar var.
Udemy ve Coursera gibi platformlarda bile ulaşabileceğiniz “Emotional Intelligence & Resilience” konulu eğitimler var.

Bu kritik beceriyi çocuklarımıza erken yaşlarda hem de ücretsiz olarak kazandırabiliriz.
Çocuklar dayanıklı olmayı görerek ve yaşayarak öğrenir.
Onlara hareket alanı bırakarak hata yapmalarına fırsat tanımalıyız.
Hataları karşısında asla aşırı tepki göstermemeliyiz.
Onları sürekli korumak çoğu zaman faydadan çok zarar veriyor.
Bu yüzden küçük risklerle tanışmaları da gerekiyor.

Duygularını bastırmak yerine ifade özgürlüğüne sahip olmaları onları ileri taşıyacak.
Başarısızlığı tadan ve bununla baş etmeyi öğrenebilen çocuk, sürekli başarılı olan ve başarı ortamı sunulan çocuktan daha fazla dayanıklı olur.

Peki dayanıklı olmaları için illa kötü şeyler yaşamaları ve başarısızlığa uğramaları mı gerekiyor?

Aynı aşı gibi, küçük küçük stresler de bağışıklık kazandırır.
Yani küçük hayal kırıklıkları, zorluklar, sorumluluklar, bunların tamamı gelişim fırsatı olur.
Asıl önemli olan, bu süreçte çocuğun desteklenmesi ve anlaşılmasıdır.

Bizi asıl güçlendiren yaşadıklarımız değil ama, yaşadıklarımızı nasıl anlamlandırdığımızdır.
Bu yüzden "acı çekilmezse güçlenilmez" inancı eksiktir.
Gerçek güç, acıya rağmen iyi kalabilmektedir.

Evet, dünya döndükçe her şey değişmeye de devam edecek.
Ama her zaman değişmeyen şeyler de olacak.
Duygusal olarak güçlü insanlar, her devrin en değerli çalışanları olacaklar.
Geleceğin meslekleri teknik bilgiyle birlikte insan kalabilme gücüyle sürdürülecek.

Sonuna Kadar Koşan Kazanır

Zaman zaman başarıya ulaşmış insanların gerçek ve örnek alınacak hayat hikayelerini kurcalarım.
İlham alınabilecek neleri var, neler yaşamışlar da başarmayı başarmışlar diye uzun uzun kafa yorarım.
Aralarında oldukça şanslı olanlar ve daha doğar doğmaz kazananlar var.
Ama öyle bir ortak noktaları var ki bundan ders çıkarmamak akıl karı değil:
En hızlı koşanlar değil belki ama, sonuna kadar koşanlar her zaman kazanıyor!

Çoğu zaman kazanmakla bitirmek arasındaki farkı karıştırıyoruz, birbirinden ayırt edemiyoruz.
Kazanmak çoğu zaman bir amaç ve bir sonuç gibi görünüyor ve böyle biliniyor.
Bitirmenin bir kararlılığın ve güçlü bir inancın sonucu olduğunu ise görmezden geliyoruz.
Aslında elinden geleni yapmış bir insan, sonucu ne olursa olsun çoktan kazanmış demektir.
Doğrusu, hayatta kazananlar vazgeçmeyerek bitirebilenler arasından çıkıyor.

Hayatımın son dönemlerinde üzerinde çok fazla mesai harcadığım bir konu var.
"Kazanmak nedir?" ve "Ne zaman hangi koşullarda kazanmış oluyoruz?" sorularına cevaplar arayıp duruyorum.
Bulabildiğim ve beni ikna eden en mantıklı şey ise kazanmanın bir sonuç değil, bir tavır olması.
Bazen hiç bitmeyeceğinin farkına varsan bile, herkesin bıraktığı yerde devam edebilmektir kazanmak.
Bazen de kendine verdiğin sözü tutmak, kendine yakıştırdığını yapmak ve tamamlamak.

Peki gerçekten kazanmak zorunda mıyız, böyle bir mecburiyetimiz mi var?
Yerine ve zamanına göre değişir ama bunun için vazgeçmeden elimizden geleni yapmak zorundayız.
Sonuna kadar gitmeye çalıştıkça artık sonucu değil kendimizi tanırız.
Böyle olduğu zamanlar kazanamasak bile, “bitirdim” diyebilmek başka bir huzur verir.
Belki bir ödül, bir alkış olmaz ama vicdanımız temiz ve rahattır.

Hayat yarışında ödüller en hızlı olanlara veriliyor ama gerçekten kazananlar hep en dayanıklı olanlar oluyor.
Pes etmemeyi öğrenenler her denemelerinde daha da güçleniyor ve her düşüşlerinde daha da kırılmaz hale geliyor.
Dayanıklı olmayı doğuştan edinemeyiz, ancak yaşarken öğrenebiliriz.
Kırıldıkça, hata yaptıkça, acı çektikçe ve içimiz yandıkça içimizde bir güç büyür.
Ve bu güç sayesinde artık koşmaktan değil, yarıda kalmaktan korkar oluruz.

Yarıda bırakılan hayallerimiz zamanla içimizde ağırlaşır.
Tamamlanmayan emekler, “acaba olsaydı?” sorusunu hep kafamızda tekrar ettirir.
İşte tam da bu yüzden pes etmeden devam etmenin önemini sadece başarıyla değil huzur ve vicdan ile açıklamaya çalışıyoruz.
Sonuna kadar gitmek ve bitirmek insanın kendisine olan saygısıdır.
Kazanan bitiren değildir, bitiren kazanandır.

Sonuna kadar koşmak, başkalarını geçmek için yapılmaz.
Amaç, kendimiz için kendimizi yarı yolda bırakmamaktır.
Hayat da tam olarak böyle bir koşudur zaten.
Bazen nefesimiz tükenir, bazen herkes bizden ileridedir, bazen de yolu sorgular ve vazgeçmeye yaklaşırız.
Ama yine de tek bir şey için koşmaya devam ederiz:
İnsanın kendine sadık kalması...